Äàðåäçàíòû Éàìîí àâä æôöæäæû æääæ æðõàñòà' óñ. Áàéäûäòîé öæðûíòæ, æìæ éûí äçû ðàéãóûðäè äûóóæ ëæïïóéû. Àìàðäè ñæ ìàä, áàççàäûñòû ñèäçæðæé. Ñæ ôûä éàìîí ñæ áàéäûäòà ñûðäû ôûäæé õúîìûë êæíûí.
Èó áîí àöûäè Éàìîí Ñàó õîõìæ öóàíû. Àìàðäòà Ñàó õîõû æñòäæññèîí ñàã. Æðòûëäè ëæãæòû äóàðìæ ñàã. Òàëûíã êæíûí áàéäûäòà. Æðæõñæâèóàò êîäòà óûì. Ñàäæû ìàðä äæð àðãæâñòà.
Ðàéñîì, êàðê êóû íûóóàñûä, óæä ðàðàñòè. Ôæçûëäè ôæñòæìæ: æõñæâ íûðìà ìæéäàð, — æìæ õîõû äóàðæé ðóõñ êæëû. Àïïæðñòà ñàäæû ìàðä æìæ êàòàé êæíûí áàéäûäòà. «Àöû ðóõñû ôæäûë áàöæóèí, æìæ äçû èñòû ôûäáûëûç êóû óà, óæä ìæ àðãæâääçæí. Íæ éæì öæóîí, æìæ àöû äèññàã Äàðåäçàíòû 'õñæí æíæ äçóðãæ íæ ôàýóûäçûíæí æç. Óûé ÷è ôåõúóñà, Äàðåäçàíòû êàääæûí Éàìîí àðòû ðóõñìæ íæ áàóæíäûä, óûé ìûí õèñòû íóàçæí íàë ðàòäçæí».
Áàðàñò êîäòà õîõû äóàðûë æìæ öæóûí áàéäûäòà ðóõñû ôæäûë.
Àõæì õæäçàðìæ áàôòûäè æìæ éæ áûí — æðãúæó, éæ ôæðñòæ — öúæõ àâã, éæ ñæð — ñæóóîï ñòúàëû êæìæí óûäûñòû.
Óûì öàðäè õóûöàóû õæðæôûðò Ìàðèà. Ïûëûñòæã ñûíòæãûë õóûññû, ñûãúçæðèí ÷ûðãúæäû éæ äçûêêóòæ, áîëàò õæñãàðä ñæ óæëæ. Õæäçèëãæ óæõñòûòæ àðòìæ çïëûíö æìæ ôûöûíö.
Óæä ðàéõúàë ÷ûçã. Éàìîíû êóû ôåäòà, óæä æì ðàãæïï êîäòà ñûãúçæðèí ñûíòæãæé æìæ éæ íûõúõúæáûñ êîäòà:
— Äàðåäçàíòû Éàìîí, æç àáîíìæ äæóìæ êó æíõúæëìæ êàñòæí. Ìæíæí äæó éåäòæìæ æíäæð ìîé ñêæíæí êóû íæ èñ. Ãúåíûð öæðäçûñòæì õóûöàóû öàðäæé, êæä ìûë áàââæðñàé, óæä.
Óæä æì Éàìîí äçóðû:
— Æç íûóóàãúòîí äûóóæ ñèäçæð ëæïïóéû æìæ óûäîí õúóàìæ ñêæíîí.
— Óûäîí êæä äçæáæõ óîé, óæä äæ àãóðäçûñòû ñæõóûäòæã.
Áàéäûäòîé æõñæâ-áîíìæ õúàçûí, ìèíàñ êæíûí. Ðàéñîì êæðêóàñæíû ñûñòàä Éàìîí æìæ æðäûí áàêîäòà éå 'ôöæãûë.
Óæä æì õóûöàóû õæðæôûðò Ìàðèà äçóðû:
— Êæäæì öæóûñ, Éàìîí, ñæðæé ìæ öàðäûë íå 'ââæðñûñ?
— Ìæíæí íæé ãæíæí, õúóàìæ àëû êæðêóàñæíû õîõìæ öæóîí öóàíû.
Áàéäûäòà öæóûí Éàìîí æìæ Ñàó õîõû ñæðìæ îôàðäæã. Áîí-èçæðìæ öóàí êæíû, èçæðû ñàäæû ìæðäòæ 'ðõæññû.
Öàðäûñòû àôòæìæé.
Óæä Éàìîíû äûóóæ ôûðòû, Áàäûðè æìæ Ìûñûðáè, áàõúîìûë ñòû ñûðäû ôûäæé. Äàðåäçàíòû ìûããàã áîí óûäèñí ðæçòè, æõñæâ óûëûíã. Ôàò æìæ 'ðäûíæé õúàçûíõúîì ôåñòû.
Èóõàòò êúóëáàäæã óñû ÷ûçäæûòæ ðàöæóûíö äîíìæ, äóðûíòæ ðàõæññûíö ñåìæ. Áàäûðè ôûäóàã êóûííæ óûä, æìæ ñæ ôàòæé ôåõñòà: äóðûíòæ áàöúæë ñòû.
Áàçäæõòûñòû ôæñòæìæ êæóòæ, æìæ ñæ ñæ ìàä ôæðñû:
— Öû êîäòàò, öæóûë êæóò, óæ äóðûíòæ öû ôåñòû?
— Ñæ áîí íûêêàëæíò, Éàìîíû äûóóæ ôûðòû íæ ôåõñòîé æìæ íûí ñæ áàöúæë êîäòîé...
— Àõæññóò äûêêæãòæ, æìæ ìà óûí ñæ êæä ôåõñîé, óæä-èó ñûí çæãúóò:
«Óæ, éàìîíû äûóóæ ôûðòû! Êæä óûé áæðö ãæðçàðæõñò ñòóò, óæä óæ ôûä õóûöàóû ÷ûçäæèìæ õóûöàóû öàðäæé öæðû, æìæ óûé æðêæíûí áàçîíóò».
Áàéäûäòîé äûóóæ 'ôñûìæðû êæóûí: «Óæäæ íæ ôûä æãàñ êóû ó, æìæ éæ ìàõ ìàðä êóû æíõúæëäòàì. Áàõæññæì êúóëáàäæã óñìæ æõöà æìæ íûí êæä áàöàìîíèä, öû 'ãúäàóæé éæ ðàêæíæì, óûé».
Çàãúòîé êúóëáàäæã óñæí:
— Ðàäòæä íûíí äæ õîðçæõ õóûöàó, íæ ôûäû öû 'ãüäàóæé æðêæíæì, óûé íûí çæãú.
Óæä ñæì äçóðû:
— Àöæóò æìæ ññæóò Ñàó õîõû ñæðìæ ìæéäàð æõñæâû. Õîõû äóàðæé ðóõñ êæëäçæí æääæìæ: óûì óæ ôûä õóûöàóû ÷ûçäæèìæ õóûöàóû öàðäæé öæðû. Áàìáæõñóò æääå. Êàðê êóûääæð íûóóàñà, àôòæ óæ ôûä öæóäçæíèñ öóàíû. Ñòûð æôñæí äóàð êóû áàêæíà, óæä-èó éæ èóâæðñòû ìèäæìæ áàãæïï êæíóò, êóûííæ óæ áàçîíà, àôòæìæé.
Ññûäûñòû ëæïïóòæ æìæ áàìáæõñòûñòû äóàðæí æääåéæ. Êæðêóàñæíû ðàðàñò Éàìîí öóàíû.
Ëæïïóòæ áàãæïïûòæ ëàñòîé ìèäæìæ. Õóûöàóû õæðæôûðò ñûãúçæðèí ñûíòæäæû õóûññû, ñûãúçæðèí ÷ûðãúæäû éæ äçûêêóòæ, áîëàò õæñãàðä ñæ óæëæ. Óûìæí óûä äçûêêóòæé éæ ìæëæò. Áàäûðè ñûë ôæõæöûäè äçûêêóòûë, Ìûñûð-áè ñûë õæñãàðä ôåâæðäòà æìæ ñæ àòæõûí êîäòà. ×ûçã íûöúæõàõñò ëàñòà. Õîõìæ ôåõúóûñòè. Õîõæé éàìîí æðòæ ãæïïæí æðõæööæ.
Áàäûðè æìæ Ìûñûðáè óñû óûì ôæóàãúòîé, ñæõæäæã ðàôàðäæã ñòû ñæ õæäçàðìæ.
Éàìîí áàöûä õæäçàðìæ êæóãæ æìæ äçóðû:
— Öû êîäòàé, Ìàðèà?
— Ôûäæáîí äûí ôæóæä, Éàìîí, äæ ôûðòòæ ìæ àìàðäòîé. Ìæ äçûêêóòæé ìà èó æðäó ôæõæöûäè, æìæ ìûí öæðæíáîí èñ ñòúàëû ñêæñûíìæ. Ìæíæí äæóæé ìæ õóûëôû ðàâçæðäè ëæïïó. Óûé ìæ äçè-äçèéû õúæñòæ êóû ôæöàäàèä, óæä ûí íå 'ññàðäòàèä òûõãæíæã òûõ. Íûð ñòúàëû êóû ñêæñà, óæä àìæëäçûíæí, æìæ ìûí ìæ ðàõèç òæí áàêúæðòò êæí, ðàéñ ìæ õóûëôæé ñóäçãæ-óûðàóãæ ëæïïó æôñæí æòûñãæíæé æìæ-èó æé Ñàó äåíäæûçìæ ôåõñ. Óûé êæä óûì ñõúîìûë óà, óûé éåäòæìæ éûí ñõúîìûëãæíæí íæé. Õóûöàóû çîíäæé ôæñòàäæû áîíìæ êóû áàôòà äæ êúóõû, óæä-èó ûë ñæâæð Äàðåäçàíòû Àìðàí.
Êóû àìàðäè óñ, óæä ûí Éàìîí æôñæí æðòûñãæíæé éæ õóûëôæí ëæïïóéû ðàïñòà æìæ éæ Ñàó äåíäæûçìæ ôåõñòà. Ñàó ôóðä íûõõóûñêú êîäòà éæ òæâäæé.
Óûì áàâæðäòà óñû, éæõæäæã àôàðäæã éæ áæñòæì. Éæ õæäçàðìæ æðöûäè æìæ éæ ôûðòòèìæ õûë êæíû:
— Öæìæí àìàðäòàò õóûöàóû õæðæôûðòû, íå'ââæðñûäûñòóò ìàõ öàðäûë ñûìàõ?
— Öû êæíæì, êúóëáàäæã óñ íûí àôòæ áàöàìûäòà.
Áàöûä êúóëáàäæã óñìæ Éàìîí æìæ éæ õúæìïûí àðòû áàñûãúòà.
Áàçæðîíä Éàìîí, íûóóàãúòà éæ öóàíû öæóûí. Éæ ôûðòòæ áàéäûäòîé öóàí êæíûí. Ôæöæóûíö èó áîí Ñàó ôóðäû áûëòûë, ôóðäìæ êæñûíö, æìæ ôóðäàã ãàëòæ êàëû õæðäìæ, ôóðäàã áæõòæ. ôóðäàã êúàìáåöòæ æìæ ñæ éæ ãàëèó êúóõæé àõñû ëæïïó.
Íûð ñæ öóàíû ìæò íàë óûä, ôæëæ áîí-èçæðìæ êæñûíö óûìæ. Èçæðû ôæñòæìæ æðáàçäæõòûñòû àôòèäæé, æìæ ñæ ñæ ôûä éàìîí ôæðñû:
— Èó èíãæíû óæ áàíûãæíîí, öæìæí àôòèäæé æðûçäæõòûñòóò àöû áîí?!
— Íæ ôûä, Éàìîí, ìàõ öóàíû ìæò íàë óûäè, ôåäòàì ìàõ äèññàã Ñàó ôóðäû ìèäæã. Óûì ôåäòàì ìàõ èó ëæïïó, æìæ éæ áûíàòæé öúæõ àðò, öúæõ ôæçäæã óàäçû æìæ Ñàó ôóðäû òûìáûëòæ êæíû.
Ñêúæòìæ íûóóàäè éàìîí, óðñ ãàë ñäàâòà æìæ õóûöàóìæ êóâû.
— Õóûöàó, íûâîíä äûí ôæóæä àöû ãàë. Óûé ó äæ õæðæôûðò Àìðàí, æìæ ìæ êúóõû êæì áàôòà!
Æõñæâ ñõóûññûäûñòû. Ðàéñîìû êóû ñáîí èñ, óæä éæ ôûðòòæì äçóðû:
— Àöæóò íûð ñûìàõ, àõæåñóò ñæðäàñæí æìæ áàöæóò Ñàó ôóðäû áûëìæ. Óûì óæ èó èííæéû ñæð äàñæä. Àìðàí ñûìàõ êóû ôåíà, óæä óæì æðáàäæóäçæí æââàõñ. Òæðñãæ ìà ôæêæíóò éæ óûíäæé, ôæëæ éûë ôåõñóò ñæðäàñæí. Êæä óæ àìîíä óà, óæä ñæðäàñæíäçæô ôæóûäçæí æìæ éûí ôæäæëäîíãæíæí íàë óûäçæí. Ðàõèçäçæí óæì, æìæ éæ ðàêæíóò óåìæ.
Áàöûäûñòû äûóóæ ëæïïóéû, æðáàäòûñòû Ñàó ôóðäû áûëûë. Ñæ èó èííæéû ñæð äàñû. Àìðàí äæð òà õúàçû äîíû. Êóû ñæ ôåäòà, óæä æì ôæêàñòè äèññàã. Ëæïïóòæ éæ ñæðäàñæíæé ôåõñòîé æìæ éûë ñæðäàñæí àóàä. Ñàó ôóðä ìà íûôôæéëûäòà, ôæëæ ëæïïó íàë ôæ-äæëäîí.
Óæä ñæì ðàõûçòè ñóðìæ. Ëæïïóòæ éæ êóû ôåäòîé, óæä ôæòàðñòûñòû æìæ ëèäçûíìæ "ôåñòû. Äçóðû ñæì Àìðàí:
— Òæðñãæ ìà ôæêæíóò, õóûöàóû õæðæôûðò äæí æç. Æðëæóóûäûñòû éæì ëæïïóòæ æìæ 'ðôàðñòîé êæðæäçèéû. Äçóðû ñæì Àìðàí:
— Êæé ëæïïóòæ ñòóò, êæíæ êæìæé ñòóò?
— Ìàõ ñòæì Äàðåäçàíòû éàìîíû ôûðòòæ — Áàäûðè æìæ Ìûñûðáè.
— Óæäæ æç äæð äæí éàìîíû ôûðò, õóûöàóû õæðæôûðò Àìðàí. Æðáàöûäûñòû ñæ õæäçàðìæ. éàìîí êóûííæ ôæêîäòàèä äûíäæûð êóûâäòæ.
Áàéäûäòîé æðòæ ëæïïóéû öóàí êæíûí. Àìðàíæí òûõãæíæã òûõ íàë êæíû.
Ðàäçûðäòà éæ Ãóûáàòû Äçàêêî, «Èðîí àäæìîí ñôæëäûñòàä», ôæíäçæì ÷èíûã, Îðäæîíèêèäçå, 1941, ô. 191 — 193.
«ÈÐÎÍ ÀÄÆÌÛ ÑÔÆËÄÛÑÒÀÄ». Ôûööàã òîì. Ñàëæãàòû Çîÿ. Îðäæîíèêèäçå 1961.
ïðè èñïîëüçîâàíèè ìàòåðèàëîâ ñàéòà, ãèïåðññûëêà îáÿçàòåëüíà |
