И Нарт сæ хуæздæронбæл дзорун байдæдтонцæ, фал нæ федудтонцæ, æма алли бон дæр æгирид ка нецæмæн бæзтæй, йе дæр уотæ загъта:
– Æз уæ хуæздæр дæн!
Уæдта Нарти Сатана уотæ саразта:
– Къолибадæг уоси æрхонетæ, æма уин йе уæ хуæздæр æма уæ фуддæри рартасдзæнæй.
Фæймæцудæнцæ. Сослан нæрæмон адтæй æма имæ æхе хузæн лæгти хæтдзæ фæццудæй, æма 'й æрхудтонцæ. Загъта къолибадæг уосæ:
– Цæмæн мæ æрхудтайтæ, æз ци зонун?! Ци уин зæгъон æз нур сумахæн?
Йетæ ба йин загътонцæ:
– Мæнæ «æз хуæздæруон»-бæл хъаугъа кæнæн, æма нин нæ хуæздæр сиртасæ!
Йе ба сæмæ фæгъгъæуай кодта æма син загъта:
– Кæсун уæмæ, æма уæ хуæздæр ами нæй.
Фæрсунцæ 'й:
– Ка 'й уæдта нæ хуæздæр, уой нин зæгъæ!
Йе ба син загъта:
– Уæ хуæздæр Урузмæг æй æма ами ку нæй!
Уосæмæ ка хъæрттæй, йе уой надта, иннæ ба зæнхæ хуаста – гъе уой над æй фæккодтонцæ. Урузмæг æрцудæй æма йин загътонцæ:
– Гъе, атæ 'ма атæ, къолибадæг уоси фарстонцæ, нæ хуæздæр ка 'й, зæгъгæ, æма дæу байамудта, æма 'й уæдта фæннадтонцæ.
Урузмæг нæбал æрбадтæй, уотемæй федеуæгмæ фæццудæй æма нигъгъæр кæнун кодта:
– Æз фонс фæууидтон, æма, лæг ка 'й, йе рацæуæд, фæстаг бон уотæ куд неке зæгъа, æз дзи цæмæн нæ фæдтæн!
Уорс денгизи билтæбæл сæ рахудта. Сау денгизи билтæмæ сæ уæлæмæ схудта, æма си неке схъæрттæй; байзадæнцæ нæдтæбæл, æхуæдæг ба иссудæй Сау хонхи бунмæ 'ма скастæй хонхи сæрмæ. Уоми хизтæй устур фусти дзогæ æнæ фиййау. Иссудæй сæмæ 'ма нæ уидта нæдæр гæс, нæдæр бунат 'ма загъта:
– Анæй уæддæр мæхецæн йеу далис æхсæвæрæн ку нивгæрдинæ!
Балæбурдта 'ма йеу далиси къахбæл фæххуæст æй, æмæ 'й далис радавæ-бадавæ фæккодта; æ билтæ йин дортæбæл фæххуаста, уæддæр ин райервазтæй.
– Цæй, анæн гæнæн нæййес, æма цæуон сæ хæтдзæ, йеу рауæн уодзæнæй анæн бунат.
Æма сæ рауагъта. Айнæги фарс байгон æй. Сæ разæй устур цæу адтæй æма дзоги бахудта уордæмæ. Бацудæй йе дæр сæ фæдбæл, æма уæйуг æ фæсте къæйæ февардта. Уæйугмæ сдзурдта Урузмæг.
– Де 'зæр хуарз!
Йе ба йин загъта:
– Æгас цо, хонхаг дзили!
Къахахæссæн имæ адтæй уæйугмæ. Равналдта 'ма йеу фус ниййахæста, райæвгарста: раст дууæ 'мбеси 'й æркодта æма 'й дугъосуги ниггæлста. Ку исфунх æй, уæдта 'й райста, йе 'рдæг ин Урузмæгæн равардта, йе 'ннæ 'рдæг ба æхецæн ниууагъта 'ма йин загъта:
– Истæг ма рагæлдзæ, – зæгъгæ.
Бахуардтонцæ. Уæйуг истгутæ йеу рауæнмæ æримбурд кодта 'ма æ нивæрзæнæй буйнаг æхсæ райста, æрсæцавта – фус куд адтæй, уотæ фестадæй, æхе ниццагъта 'ма фусти астæумæ бацудæй.
Æрбон æй. Фусти æ сагæхти рауагъта, æма райевгъудæнцæ. Лæгæти дуар рахгæдта, æма Урузмæг уоми æризадæй. Изæри фустæ фæстæмæ ку 'риздахтæнцæ æма æхсæвæр афонæ ку ссæй, уæд ин уæйуг загъта:
– Иуазæг йеу æхсæвæ иуазæг æй, æма ахсæви æхсæвæр дæубæл æй, æма мин æхсæвæр куд искæнай, уотæ!
Йе ба йин загъта:
– Æма дин цæмæй сæхсæвæр кæнон, мæнмæ бæхæй æндæр ку неци йес?
– Мæнæн игъаугидæр нæ 'й дæхецæй, дæ бæхæй! Мæнæн æхсæвæр уæд!
Н 'адтæй гæнæн, æма йин æ бæх равгарста. Æхсæвæ фæййевгъудæй, æма сæумæ бабæй уæйуг æ сагæхти рауагъта фонс, уобæл бабæй дуар рахгæдта. Иннæ æхсæвæ ку 'рхъæрттæй, уæд æхсæвæр уæйугбæл адтæй æма равналдта 'ма фус ниййахæста, 'ма йеу æрдæг уомæн бабæй равардта, инней æхецæн ниууагъта; йе 'стгутæ бабæй йеумæ симбурд кодта, æхсæй бабæй сæ рацавта, æма фус, куд адтæй, уотæ фестадæй. Йеци æхсæвæ райевгъудæй. Иннæ æхсæвæ æхсæвæр Урузмæги радæ адтæй, æма йимæ дзоруй уæйуг:
– Цæмæн неци кæнис æхсæвæри гъуддаг?
Йе ба йин загъта:
– Ци дин кæнон? Бæх мæмæ адтæй, æма дин æй нивгарстон!
Уæйуг ба дзоруй:
– Æхсæвæр ба уæдта мæхуæдæг искæндзæнæн!
Уæйуг райста æртикъахуг ухст, æ лæбæзти йин æй исцавта, æ усхъи тегътæй йин æй æркæсун кодта, уотемæй йæй арти фарсмæ ниссагъта, æхуæдæгка æхе уæлгоммæ рауагъта 'ма хуссуй. Урузмæг дæр, æ рагъ тæвдæ кæнун ку райдæдта, уæд рæхисмæ фæллæбурдта, æхе срæуигъта, æма æхе раласта ухстæй. Ухст арти рацавта, йе ку разинг æй, уæд æй радавта æма 'й уæйуги цæстеми ниццавта. Уæйуг систадæй æма лæгæти фæрстæбæл æхе фæххуаста; Урузмæг ба æхе фусти æхсæн банимахста. Уæйуг æй нæ йидта 'ма ку бафæлладæй, уæдта æринцадæй. Урузмæгмæ дзурдта:
– Дæуæн байзадæнцæ, хонхаг дзили. Нур ба мæнæ дин къохдарæн, æма дæ кумæдæриддæр хъæртун кæндзæнæй, дæ къохбæл æй ку бакæнай, уæд.
Æма йимæ къохдарæн рагæлста. Йе дæр æй æ къохбæл бакодта, æма къохдарæн «мæнæ 'й, мæнæ 'й!» кæнун байдæдта. Урузмæг ку нæбал фæразта, уæдта йе 'нгулдзæ æд къохдарæн æркъуæрдта. Уæйуг дæр фæллæбурдта æма æнгулдзæ æд къохдарæн æ фур мæстæй ранихъуардта. Нинцадæй уæйуг æма æхе рауагъта. Уæдта дзоруй:
– Амæй мин сæумæмæ додой дæ сæр кæнуй! Сæумæ ба мæ фонс ку раскъæрон, уæд мин кумæ йервæздзæнæ!
Йе дæр февналдта йеу цæумæ 'ма 'й растигъта, æма æ сæр сæри бунати, æ къæхтæ фæстаг къæхти бунати, æ къохтæ ба раззаг къæхти бунати рацавта. Сæумæ бабæй уæйуг дуармæ ниллæудтæй æма дзурдта цæумæ:
– Рацо, Бодзо, дæуæн æризадæнцæ фонс, а хонхаг дзили ба мæн барæ уадзæ!
Урузмæг дæр цæуи хурфи, уотемæй ранæхстæрæй æма æ сагæхти фендæдуар æй. Фонс дæр æндæдуар ку фæцæнцæ, уæд уæйугмæ фæстæмæ исдзурдта:
– Гъенур ба уоми «бодзо, бодзо» кæнæ!
Уæйуг æ фур мæстæй рагæпп кодта æма æндæдуар хонхæй рахаудтæй æма нимморæй. Урузмæг дæр фæстæмæ баздахтæй æма æ бæхи 'стгутæ æримбурд кодта 'ма сæ буйнаг æхсæй рацавта – бæх, куд адтæй, уотæ фестадæй. Саргъ ибæл сивардта; исбадтæй æма фонси дзогæ æ разæй скодта. Расæтардта Нарти Устур гъæумæ æма раст изæрæй бахъæрттæй и гъæумæ. Федеуæгмæ фæццудæй æма нигъгъæр кæнун кодта: «Урузмæги хæтдзæ йеци бон ка рацудæй, йетæ æримбурд уæнтæ, фонси конд байуарæн», – зæгъгæ. Сæумæ æримбурдæнцæ, æма иуарун байдæдта. 'Ма дзи йеу хай уæлдай искодта. Кæрæдземæ бакæсионцæ и Нарт, аци уæлдай хай ма кæмæн кæнуй, зæгъгæ. Йесун байдæдтонцæ, æма хай ку 'ризадæй, уæдта къолибадæг уосæмæ дзоруй:
– Мæнæ дæуæн дæр хай бакодтон, ке дæ бафхуардтонцæ, уой туххæй.
Къолибадæг уосæ дæр, уæдта анæн маци зæгъон, зæгъгæ, æма дзоруй:
– Гъе, нур уин нæ загътон, уæ хуæздæр Урузмæг æй, – зæгъгæ. Нур ба цæттæй æз нæ тæрун фонс?! – Æма хæйттæбæл ка рабостæ кодта, уони дæр æхецæн фæттардта.
Радзырдта йæ Мудойты Сабе, 17 мартъи, 1909 аз, Чырыстонхъæу.
Ныффыста йæ Дзагурти Губади.
ЦИГСИИ-йы архив, фонд Дзагурова Г.А., опись 1, дело 1, ф. 67–71.
Ирон адæмон сфæлдыстад. Дыууæ Томы. Фыццаг том. / Сарæзта йæ Салæгаты З. – Дзæуджыхъæу: Ир, 2007 – 719 ф.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
