Нарти Сослан исфæндæ кодта Гори федар басæттун æма Борæти Борæфæрнуги кизгæ Агундæ-рæсугъди æхецæн уосæн æрхонун. Гъæуама ин алли хæдзарæй дæр рацудайдæ æфсадмæ йеу лæг. Ка нæ фæццудайдæ, йе ба ин авд улинкъи битдзеу уацайраг лæвардта. Нарти æхсæн адтæй йеу мæгур йеунæг лæг Дзендзети фурт Дзимайхуæ. Дзимайхуæбæл адтæй Нартæн гъонгæси кезу дæр, – ку нæ фæццудайдæ, уæдта Нартæн фиста уацайраг. Батухстæй йеунæг: «Ци кæнон нур, кæцирдæмæ цæуон, Сосланæн æфсади æви Нартæн гъонгæс? Сæ йеуемæн мæ уæддæр уацайраг федун ку гъæуй, æма мæ нæуæг игурд йеунæг фурт уацайраг раттуниау дæр нæма 'й».
Йеци 'хсæвæ ин райгурдæй лæхъуæн. И нæуæг игурд лæхъуæн ку 'ркастæй æ фиди гузавæмæ, уæд нибберигъта æма æ цæнгтæй авдæни фæрстæ ратудта, æхуæдæг ба дзоруй æ фидæмæ:
– Гузавæ ма кæнæ, Сослани хæтдзæ æз фæццæудзæнæн.
– Дæ рунтæ дин ку рахуæринæ, ду мин есгумæ цæунгъон ку уайсæ, уæдта мæгур дæр нæ уинæ, – загъта Дзимайхуæ.
Æрдзимайхуæ ба загъта, æнæ цæун мин нæййес, зæгъгæ. Фестадæй æма æхе рарæвдзæ кодта æфсадмæ. Уотæ тухгин адтæй йеци нæуæг игурдæй дæр, æма авдæни фæрстæ ку ратудта, уæд сæ йеу Хъазбеги хонхбæл фæцæй, иннæ ба Менгитаубæл. Рацудæй Æрдзимайхуæ Сослани æфсадмæ, æмæ имæ Сослан ку 'ракастæй, уæд æй фæрсуй:
– Кумæ рацудтæ, – зæгъгæ.
Биццеу ба ин загъта:
– Дæуæн рацудтæн æфсадмæ, – зæгъгæ.
– Ду бабæй тохунмæ куд фæццæудзæнæ, и хъумуз ма де 'донгонтæбæл ку кæлуй.
– Йесгæми дин дæ бæхбæл фæххуæцдзæнæн.
– Мæ бæх тæрсагæ 'й, йе идонæ дин ратондзæнæй.
– Æз ба ин æ барцæмæ фæллæбордзæнæн.
– Æ барцæ дин ку ратона, уæдта?
– Уæдта ин æ гъостæмæ фæллæбордзæнæн.
– Æ гъостæ дин ку ратононцæ, уæдта ма ин ци кæндзæнæ?
– Уæдта ин æ къахмæ фæллæбордзæнæн.
– Уой дæр дин ку ратона, уæдта?
– Æ думæг ин райахæсдзæнæн.
– Уой дæр ма дин ку ратона, уæдта ци кæндзæнæ?
– Уæдта кæд Нæртон номдзуд Сослан æнæбарцæ, æнæгъостæ, æнæдумæг æма æнæкъах бæхбæл гæдзæ кæна, уæд æз дæр йеци ходуйнагбæл ниггæдзæ кæндзæнæн.
Райуагъта Сослан æфсади хæтдзæ. Бахъæрттæнцæ Гори федармæ. Сослан æ бæх февардта Æрдзимайхуæмæ. Хъал бæх йе 'донæ ратудта. Битдзеу имæ фæллæбурдта æма ин æ цуппар къахи æрбабаста. Бæласæ æртасун кодта æма бæхи бæласи сæрбæл исбаста, уæдта бæласæ рауагъта, æма бæх бæласи сæрмæ рандæ 'й, Æфсад тухтæнцæ Гори федарбæл æма син неци æнтæстæй. Битдзеу æрцудæй Сослани размæ, Сослан æй фæрсуй:
– Кæми'й мæ бæх, – зæгъгæ.
Æрдзимайхуæ дæр ин байамудта бæласи сæрмæ. Сослан балæдæрдтæй, хумæтæги битдзеу ке нæ адтæй, уой. Уæд æй Сослан бафарста, ци кæнунмæ гъавис, зæгъгæ.
Æрдзимайхуæ ба ин загъта:
– Æз цæун федари сæрмæ æма 'й мæ зæбæтæй ниррæуегъдзæнæн, æма райхæлдзæнæй, фал цæф кæндзæнæн, æма мæмæ æргъавд бадæ. Зæнхæмæ мæ ма 'руадзæ, уотемæй мæ авд сауæдоней сæрти байесæ, уæдта тæрсгæ ма кæнæ, дæу ци фæндуй, йе уодзæнæй.
Исцудæй федари сæрмæ æма ниррæуигъта федар æ зæбæтæй. Федар ниххæр-хæр ласта. Гори федар саст æрцудæй, фал Æрдзимайхуæ фæццæф æй. Сослан æй зæнхæмæ не 'руагъта, уотемæй æй сауæдæнтти сæрти давун байдæдта. Сирдон фидбилиз кæми н'адтæй рагæй æносмæ дæр, Сосланмæ ба фудæнхæ адтæй æ цæрæнбæнтти, кæми зæронд лæги хузи рацæуидæ æ рæзти фиййаги хæтдзæ æма имæ сдзоридæ:
– Сослан, уой мард ма кумæ хæссис, Уорæзмæг Агундæ-рæсугъди ку фæххæссуй, уæд?
Сослан не 'ригъуста йеу-æртæ хатти Сирдонмæ, йеунæг æвдæймаг сауæдонæбæл ма 'й хезун куд гъудæй, уотæ ба зæронд уоси хузæнæй бавдиста æхе Сирдон æма бабæй ин фиццæгти хузæн загъта. Сосланæй баруагæсæй зæронд уоси дзурд: «Силтæ ма уотæ кæми дзорунцæ, уоми æвæдзи æцæг æй». Тапкагонд ракодта æма битдзеуи уобæл февардта, æхуæдæг ба бамедæг æй Горимæ. Уæхæн хабарæй си неци разиндтæй, æма Сослан балæдæрдтæй, сайгæ 'й ке бакодтонцæ, уой. Бæргæ ма фездахтæй битдзеумæ, фал уой бацудмæ листæг къуæхтæгонд æрцудæй. Ци ма кодтайдæ Сослан? Фæстæмæ раздахтæй. Йе 'фсадæй берæ цагъд фæцæй, æма сæ рарвиста фæстæмæ, æхуæдæг ба мæрдти астæу марди 'фсон æхе никкодта. Борæфæрнуги унаут донмæ рацудæй къибилати хæтдзæ, æма Сослани ку фæууидта, уæд æй мард æнгъæл адтæй æма ин къибилайæй æ дæндæгутæ ниццавта, азуймаг фæууо, зæгъгæ. Ку 'сцудæй хæдзарæмæ, уæд загъта Агундæйæн, æма имæ йе дæр рацудæй æма 'й фæууидта. Йе дæр, фæстæмæ ку баздахтæй, уæд загъта æ фидæн. Борæфæрнуг не 'ндиудта Сосланмæ, æма ин Агундæ бауайдзæф кодта. Сосланæн æ мардæй дæр ма тæрсгæ кæнис, зæгъгæ. Йе дæр æ сæрмæ нæбал æрхаста еци уайдзæф æма имæ рацудæй уинунмæ. Æнхæст имæ нæма æрхъæрттæй Борæфæрнуг, уотæ ба Сослан рагæпп ласта, – нæрæмон адтæй Сослан. Борæфæрнуг ралигъдæй æ разæй. Байсурдта Сослан, æма, Борæфæрнуг дуарбæл фæммедæг унмæ куд гъавта, уотæ ба ин æхсаргардæй æ сæргæхцæ рахаун кодта Сослан. Борæфæрнуги сæрбæл Курдалæгон æрхи бампъузта, æма исдзæбæх æй. Расурдта Борæфæрнуг Сослани, йе дæр æ разæй ралигъдæй. Æнæдон будурмæ 'й расайдта Сослан æ фæдбæл. Борæфæрнугæн ба æ сæрбæл æрхи тæвдæ кодта, хормæ æнæ донæй нæ фæразта. Дзæвгарæ 'й ку 'рбасайдта Тимили будури, уæд имæ фездахтæй фæстæмæ Сослан. Борæфæрнуг ледзунбæл фæцæй, фал ледзун дæр кæми фæразта æнæ донæй? Зæнхæбæл ма рахафидæ æ сæр, фал ин берæ не 'нхус кодта йе дæр. Сослан æй баййафта æма ин æ сæр ратæхун кодта, æхуæдæг ба Агундæ-рæсугъди æрхудта æхецæн уосæн.
Радзырдта йæ Гацолаты Урусби, 66-аздзыд, 1 февраль, 1941 аз, Сырх-Дыгур. Ныффыста йæ Хадаты Берди.
ЦИГСИИ-йы архив, фольклор № 56, папкæ 23, ф. 55–56.
Ирон адæмон сфæлдыстад. Дыууæ Томы. Фыццаг том. / Сарæзта йæ Салæгаты З. – Дзæуджыхъæу: Ир, 2007 – 719 ф.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
