Нарти Сослан, йеу бон кæми адтæй, уоми цауæни рацудæй. Берæ фæххаттæй æма нецæбæл исæмбалдæй. Уæд Хуцаумæ искувта 'ма загъта:
– А Хуцау, æдта абони уæнгæ мæ берæ ку уарзтай æма мæ æгадæ ку некæд кодтай, нур ба а цæмæн уотæ 'й, нур ба ди корун, æма цæмæй Нарти астæумæ ревæдæй нæ иссæуон, уотæ.
Сослан фæссагъæс кодта, уæдта баунаффæ кодта, сау хонхи федæрттæ ма бабæрæг кæнон, зæгъгæ. Сау хонхи федæртти бæрзæндтæмæ ку 'схизтæй, уæд цæстгæсæнæй ракастæй, æма дуйнебæл сирди муггаг некæми зиндтæй, фал коми ба дæлæмæ ниууидта уæргъуни асæ мегъи цъопп. Мегъи цъопп коми исхæлеу æй æма сау хонхи дæр æримбарзта. Сосланбæл йеци мегъæ уотæ æрталингæ кодта, æма æ къæхтæмæ ку æркæсидæ, уæд сæ нæбал уидта æма загъта:
– А Хуцау! Кæд ме сæфт не 'рцудæй, уæд айæ циуавæр мегъæ 'й, мæ къæхтæ дæр ку нæбал уинун æма, цирдæмæ цæуон, уой кунæбал зонун.
Берæ фæссагъæс кодта Сослан, уæдта загъта æхецæн:
– Цæй, комæрдæмæ урдугмæ цæуон æма кæд йеу риндзæбæл исæмбæлинæ.
Комæрдæмæ урдугмæ цæун райдæдта 'ма, кæми æргуридæ, кæми рахауидæ, кæми ба цæун райдаидæ, уотемæй коми донмæ æрхъæрттæй. Дони билæбæл йеу къахнад рауидта, донмæ ниххизтæй 'ма си æ къох ниццавта, дон цирдæмæ уайуй, уой базонуни туххæй. Дон цирдæмæ уадæй, йецирдæмæ дони билтæбæл къахнадбæл Сослан цæун райдæдта 'ма загъта æхе меднимæр: «Аци къахнадбæл коми урдугмæ цæудзæнæн, æма мæ кæд йеу дуйнебæл исæмбæлун кæнидæ».
Цæйбæрцæ фæццудæй, Хуцау зонуй, уæдта надбæл йеу рауæн æрбадтæй, æ хуаллæгутæ исиста 'ма сæ бахуардта. Æхе ку рафсаста, уæд бабæй йе 'ндурæ 'ма æ сагъæдахъ фæттæ æ дæлагис бакодта, æ церхъ ба æ фарсбæл, уотемæй бабæй Сослан йеу къахнадбæл коми урдугмæ цæун райдæдта. Хъæбæр берæ бæнттæ фæццудæй тар мегъи хурфи талингæ коми урдугмæ къахнадбæл, хъæбæр бабæй исæстонг æй æма загъта:
– А Хуцау! Аци зиндзинадæ мин цæмæн искодтай? Нарти астæу мæ кой ходуйнагæй байзайдзæнæй, атемæй ку фесæфон, уæд, уæдта истонгæй дæр ку мæлун æма мæ йеу дуйнебæл цæмæннæ исæмбæлун кæнис?
Нигкидæр ма хъæбæр берæ бæнттæ коми фæццудæй, уæдта коми думæгмæ рахъæрттæй, æма дуйне фæррохсæй. Ракастæй, æма дин уоми ба дуйней лигъз будуртæ, ниллæг, зæрдæн æхцæуæн, уæдта зæрдæн дзæбæх рохс хор адтæй. Арвмæ ракæститæ кодта, æма ибæл хор дæр æма мæйæ дæр нæ зиндтæй. Сослан хъæбæр фæддес кодта 'ма загъта:
– А Хуцау! Ци дессаг дуйнемæ мæ бафтудтай? Мæ сувæллонæй ардæмæ кæми нæ фæххаттæн, уæхæн рауæн ку нæбал ниууагътон, уæд атæ ци дессаг рæсугъд будуртæ 'нцæ? Ани æз ку некæд фæууидтон, истонгæй дæр ку мæлун. Æма кæми ци бахуæрон?
Йеци рæсугъд лигъз будури цæун байдæдта Сослан æма йеу цадæмæ нихъхъæрттæй. Цади билæбæл ба авд рæсугъд кизги, хуарз ефтонгæй симдтонцæ. Кизгутти ку рауидта Сослан, уæд æхе меднимæр загъта: «Гъе нур ба мин кæд йеци кизгуттæ йести бахуæрун кæнионцæ».
Кизгуттæмæ ниццудæй æма сæмæ дзоруй:
– Уæ бон хуарз, хуарз кизгуттæ!
Кизгуттæ дæр имæ дзорунцæ:
– Æгас цо, Нарти Сослан! Уæлæбæл дæр дæ Хуцау берæ уарзта 'ма дæ мæрдтæмæ дæр, дзенетмæ, дæ цар æма дæ бауæри цауæйнон рæвдзæй æрбауагъта.
Сослан нæрæмон адтæй æма нæбал фæллæудтæй; рæсугъддæр дзи ци кизгæ адтæй, уой хæтдзæ симди æрхуæстæй.
Сослан мæрдти, дзенети будури дæр æ фудуагдзинадæ кæми уагъта 'ма семгæ-семгæй кизги цонг фелхъивта.
И кизгæ дæр имæ дзоруй:
– Сослан! А дзенети будур æй, æма ами дæр дæ фудуагдзинадæ нæ уадзис, уæлæбæл кудтитæ кодтай, ами дзенети будури, уотитæ гæнæн нæййес, æма дин аци хатт хатир фæууæд, дуггаг хатт ба уотæ ку бакæнай, уæд дин хатир нæбал уодзæнæй.
Сослан нæрæмон кæми н'адтæй, æма бабæй дуггаг хатт дæр кизги цонг фелхъивта. Дуггаг хатт ма ин æ цонг ку фелхъивта, уæд ин кизгæ нæбал ниххатир кодта, Сосланæн æ базугбæл фæххуæстæй æма 'й цади астæумæ низзуввутт кодта. Сослан цади сæрбæл æ къабæзтæ берæ фæттилдта, уæдта 'й дон æ бунмæ райиста. Дони хурфи бунмæ цæйбæрцæ фæццудайдæ, уæдта цади бунмæ рахъæрттæй, уоми бабæй дуйней хуарз будуртæ байгон æй. Йеци будури фæццæйцудæй æма йеу рауæнмæ нихъхъæрттæй, уоми ба дин дуйней адæм ауигъдтитæй лæудтæнцæ: ка æ къахæй, ка æ цонгæй, ка йе 'взагæй, ка æ хъурæй, сæ буни ба содзгæ дортæ цирен кодтонцæ. Сослан сæбæл хъæбæр фæддес кодта 'ма сæ бафарста, сæ гъуддаг уотæ цæмæн æй, уобæл.
Йетæ дæр ин загътонцæ:
– Мах ци бакодтан, уой нæхуæдтæ нæхецæн бакодтан: уæлæбæл лæгъуздзинæдтæ фæккодтан, нур ба сæ ами ба зиндзинæдтæй федæн, анз нин кæмæн æртæ бони, кæмæн ба æртæ къуæрей, кæмæн ба фулдæр, ауæхæн зиндзинадæ бавзарун мæрдти хецауæй тæрхонгонд æй.
Уæд сæмæ Сослан дзоруй:
– Хуæруйнагæй ба куд айтæ, æстонгæй ку мæлун, æма уæмæ кæд йести йес, уæд мин бахуæрун кæнетæ.
Йетæ ба ин загътонцæ:
– Мах бон нæй хуæруйнаг райсун нæхецæн дæр æнæ бафæрсгæй, фал мæнæ аци надбæл цо, æма лæг æма уосæмæ нихъхъæртдзæнæ, æма дин йетæ баамондзæнæнцæ, кæми бахуæрай, уæхæн рауæн.
Сослан дæр, ци над ин байамудтонцæ, йеци надбæл рацудæй æма йеу лæг æма уосæмæ æрхъæрттæй: лæг æ гъæлæсæй цæхæртæ умдта, уосæ ба имæ æ къохтæ бадаридæ, сæхуæдтæ ба сæ дууæ дæр симпулдæнцæ.
– Уæ бон хуарз, – зæгъгæ, сæмæ дзоруй Сослан.
Йетæ дæр имæ дзорунцæ:
– Æгас цо, Нарти хуарз Сослан, уæлæбæл дуйнебæл дæр дæ Хуцау берæ уарзта 'ма дæ мæрдтæмæ дæр дæ цар æма уотæ дæ бауæри æрбауагъта, уæдта дин ами дæр хъæбæр хуарз бунат уодзæнæй.
Сослан дæр бабæй сæмæ дзоруй:
– Ци дессаг айтæ, ци кодтайтæ? Уæ гъуддаг уотæ лæгъуз цæмæн æй?
Йетæ дæр имæ дзорунцæ:
– Нæхе фудæй атæ гъезæмарæ кæнæн, уæлæбæл дуйней бинонти астæу нæхецæн сосæггæй хецæн хуæруйнæгтæ кодтан 'ма нур ба йеци давддзинадæ мæрдти аци зиндзинадæй федæн: анз æртæ бони атæ фæгъгъезæмарæ кæнтæ, мæрдти хецау нин, гъе, уотæ истæрхон кодта.
Уæд сæмæ Сослан дзоруй:
– Æз æстонгæй мæлун, кæд уæмæ йести йес бахуæруйнаг, уæд мин раттетæ.
Йетæ дæр имæ дзорунцæ:
– Сослан, дæу Хуцау берæ уарзуй, æма ма гузавæ кæнæ, бадææфсаддзæнæй, махæн ба нæ бон нæй нæхецæн райсун дæр æнæ бафæрсгæй, фал мæнæ уоци надбæл цо, йеу уосæмæ нихъхъæртдзæнæ, æма дин йейæ бахуæрун кæндзæнæй.
Ци над ин ниййамудтонцæ, Сослан йеци надбæл рацудæй æма йеу уосæмæ нихъхъæрттæй. Уосæ сугъзæринæ къелабæл бадтæй, сугъзæринæ цетенæ æ рази, уæдта алли хуæруйнаги дзæбæхæй æ раз идзагæй лæудтæй. Сослан имæ дзоруй:
– Дæ бон хуарз, дзæбæх уосæ!
Йе дæр имæ дзоруй:
– Æгас цо, Нарти хуарз Сослан! Уæлæбæл дуйней дæр дæ Хуцау берæ уарзта, нур ба дæ мæрдтæмæ дæр дæ цар æма дæ бауæри æрбауагъта, уæдта дин бунат дæр ами, дзенети, дæуæн хуарз йес.
Уæд имæ Сослан дзоруй:
– Дæ гъуддаг алцæмæй дæр дæуæн уотæ хуарз цæмæн æй?
Йе ба ин загъта:
– Авд лæхъуæни 'ма мин авд ности адтæй мæнæн æма се 'гасей дæр æнхузон уидтон, се'гасемæн дæр хуарз адтæн, æма мин йетæ дæр хуарз адтæнцæ. Мæ къохи хъæбæр берæ адтæй, æма дæттунæй нæ аурстон, æма, кедæр фæллæвардтон, йетæ нур ба мæ размæ кæдзосæй лæуунцæ.
Уæд бабæй имæ Сослан дзоруй:
– Мадта æстонгæй мæлун, æма мин йести бахуæрун кæнæ.
– Нуртæккæ, – зæгъгæ имæ дзоруй, – мæ къохи Хуцауи фæрци берæ йес.
Æма ин фингæбæл йеу æртæ къæбæри февардта. Сослан фингæмæ кæсуй æма ниссагъæси 'й, йеци æртæ къæбæри мин цæй фагæ 'нцæ, зæгъгæ. Уосæ ба имæ дзоруй:
– Сослан! Цæбæл сагъæс кæнис? Хуæргæ цæмæннæ кæнис?
Сослан исбадтæй æма хуæрун райдæдта, фингæй йеу къæбæр ку исесидæ, уæдта бабæй æ бунати æндæр къæбæр равзуридæ, уотемæй Сослан æхе бафсаста, фингæ ба уæддæр уæлдай ревæддæр нæ фæцæй.
Сослан ку бахуардта, уæдта бабæй уосæмæ дзоруй:
– Хуарз уосæ, хуæрун дæр мин бакодтай, фал ма ди йеу гъуддаг корун: Хуцауæй мин ракорæ, цæмæй уæлæбæл дуйнемæ фæстæмæ исхезон æма цæмæй Нарти астæу мæ кой ходуйнагæй нæ байзайа, Сосланæн, зæгъгæ, æ мард кæми фесавдæй, йе дæр нæбал исбæрæг æй.
Уосæ ба ин загъта:
– Мæн бон дæу ракорун нæ 'й, фал мæнæ аци надбæл исцо 'ма йеу дзæхæрадонæмæ нихъхъæртдзæнæ, йе ба уодзæнæй дзенети дзæхæрадонæ, дзæхæрадони бæлæсти буни ба хъæбæр берæ сувæллæнттæ гъазунцæ, гъе 'ма уони бон æй дæу ракорун мæрдти хецауæй.
Сослан йеци уосæн райарфæ кодта, æма йин, йе ци над баамудта, йеци надбæл рацудæй. Цæй бæрцæ фæццудайдæ, уæдта дзенети дзæхæрадонæмæ æрхъæрттæй. Дзенети дзæхæрадонæй имæ дуйней сувæллæнттæ ракастæй æма имæ дзорунцæ:
– Æгас цо, хуарз Сослан, Хуцау дæ уæлæбæл дуйней дæр берæ уарзта 'ма дæ мæрдтæмæ дæр дæ цар æма дæ бауæри æрбауагъта, уæдта дин бунат равардта мæнæ дзенети дзæхæрадони мах хæтдзæ.
Сослан син, æ хабар ци адтæй, уой радзурдта. Сувæллæнттæ ба ин загътонцæ:
– Коргæ дæ ракæндзинан мæрдти хецауæй, фал мабал цо уæлæбæл дуйнемæ, фæсмон кæндзæнæ, уæхæн барæ сувæллæнттæ 'ма дæуæй фæстæмæ адæмæй некæмæн йес, æма дин ами, дзенети дзæхæрадони, хуæздæр æй.
– Мæ сæрмæ'й нæ хæссун, – загъта Сослан. – Нарти астæу ми йеци кой ку рацæуа, Сослани мард, зæгъгæ, кæми фесавдæй, йе дæр нæбал исбæрæг æй!
– Мадта дæ кæд уотæ хъæбæр фæндуй уæлæбæл дуйнемæ, Нартæмæ раздæхун, – загътонцæ сувæллæнттæ, – уæд нæ хæтдзæ рауайæ уæртæ дзæхæрадони кæронмæ мæрдти хецаумæ, æма дæ, гъе, уомæй ракордзинан мах.
Æма Сослан сувæллæнтти хæтдзæ рацудæй æма'й дзæхæрадони кæронмæ мæрдти хецаумæ, йеу устур бæгънæг лæгмæ, æ гъунтæ аллирдæмæ рафелауæ-бафелауæ кодтонцæ, æ цæститæ цæхæрау æрттивтонцæ, æ даргъ рехæ ба æ усхъитæбæл фæстæмæ рагæлста'ма си йе скъелтæ æримбарзта, уæхæнмæ 'й бахудтонцæ 'ма ин загътонцæ:
– Мæнæ Сослани фæстæмæ раздæхун фæндуй уæлæбæл дуйнемæ, Нарти астæумæ, цæмæй æ ходуйнаги кой нæ байзайа Нарти астæу, Сосланæн, зæгъгæ, æ мард дæр ци фæцæй, йе дæр нæбал исбæрæг æй, æма ди корæн, цæмæй ин над раттай, уой.
Мæрдти хецау ба син загъта:
– Ма кæнæ, Сослан, фæсмон кæндзæнæ, ардиггæй мабал æздæхæ фæстæмæ, уæлæбæл дуйнемæ.
Сослан ба загъта:
– Нарти астæу хъæбæр кадгинæй фæццардтæн, нур ба йеци кой ми байзайа Нарти æхсæн, уой мæ сæрмæ нæ хæссун æма мин æнæраздæхун нæййес, кæд мин над дæттис, уæд.
– Мадта дæ ронæ фехалæ 'ма мæмæ дæ фæсонтæ æрбадарæ, – зæгъгæ имæ дзоруй мæрдти хецау.
Сослан æ ронæ фехалдта 'ма мæрдти хецаумæ æ фæсонтæ бадардта. Мæрдти хецау дæр Сосланæн æ дууæ уонебæл æ дууæ къохи æривардта, æхуæдæгка ин загъта:
– Ка 'й зонуй, уæлæбæл дуйней ку не 'ууæндонцæ, мæрдти ке адтæ, уобæл, уæд сæмæ дæ фæсонтæ-йеу бавдесдзæнæ.
Æхуæдæгка сувæллæнттæмæ фæгъгъæр кодта, æма дзенети дзæхæрадони бæгънæг сувæллæнттæ дæр сæ базуртæ фергъувтонцæ, испæр-пæр кодтонцæ, зелун райдæдтонцæ. Уони базурти дунгæй ба зелæн дунгæ фелвæстæй æма Сослани фелваста, хæрдмæ 'й хæссун райдæдта, хæссун, æма'й уæлзæнхæ фæккодта. Уæлзæнхæ ку фæцæй, уæд гъæумæ æрбацудæй æма, гъæунгти ку фæцæйцудæй, уæд йеугурæйдæр Сослани размæ уайун байдæдтонцæ 'ма ибæл цийнæ кодтонцæ.
– Æгас цо, Сослан! Ацал-ауал анзи кæми фесафтæ?
Нарти астæумæ æрбацудæй, æма ибæл йетæ дæр фæццийнæ кодтонцæ, уæдта 'й бафарстонцæ, уал анзи кæми адтæй, уобæл.
Сослан ба син загъта:
– Мæрдти адтæн æма дзенет дæр æма зиндонæ дæр фæууидтон.
Уæд имæ Сирдон дзоруй:
– Сослан, кæмидæр дзæгъæл фæххаттæ, нур ба æрцудтæ, æма мæрдти адтæн, зæгъгæ, зæгъис!
Сослан дæр æ уæллаг гурæ рабæгънæг кодта, 'ма сæмæ æ фæсонтæ равдиста, æ фæсонтæбæл ба финст адтæй: «Мæрдти Барастур».
Йеци финст ку бааргъудтонцæ, уæд си баирагæс æй, Сослан мæрдти ке адтæй, йе, уæдта, мæрдти хецау «Барастур» ке хуннуй, уой дæр базудтонцæ.
Гъема, гъе, уæдæй ардæмæ байзадæй мæрдти хецауи ном – мæрдти Барастур, зæгъгæ.
Сослан ба уой фæсте дæр Нарти 'хсæн дзæбæх фæццардæй.
Радзырдта йæ Бæзаты Майрæм Айтеджы фырт, 25 январь, 1927 аз, Чырыстонхъæу. Ныффыста йæ Толасты Андрей.
ЦИГСИИ-йы архив, фольклор № 86, папкæ 262, ф. 203–212.
Ирон адæмон сфæлдыстад. Дыууæ Томы. Фыццаг том. / Сарæзта йæ Салæгаты З. – Дзæуджыхъæу: Ир, 2007 – 719 ф.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
