(вариант)
Нарти лæхъуæнтæ йеу афони уалдзæг рацæуионцæ будурмæ 'ма гъазтонцæ. Хæмици фурт Батраз дæр сæ хæтдзæ фæццæуидæ 'ма гъазта. Йеубон ку адтæй, уæд фат æма æрдунæй гъазтонцæ, нисан-еу æрсадзионцæ 'ма 'й æхстонцæ. Хæмици фурт Батраз загъта хани авд фуртемæн:
– Уæ бунати бадетæ 'ма æхсетæ, æз ба уин фæууайдзæнæн 'ма уин уæ фæттæ æрхæтдзæ кæндзæнæн уæ къохмæ. Изæрæрдæмæ ку нæбал гъазайтæ, уæдта мин уæ авд æрдуни фæйнæ æхсти фæккæнунмæ раттетæ, уæ хъæппæлтæ ба мин нисанæн æрсадзетæ.
Сарази 'нцæ 'ма æхсун байдæдтонцæ. Уæдта изæрæрдæмæ ку нæбал гъазтонцæ, уæд йин равардтонцæ авд æрдуни, сæ хъæппæлтæ раластонцæ, байзадæнцæ ма айдагъ хæлаф æма хæдони 'ма ин сæ нисанæн æрсагътонцæ. Фæссинсæхста фæйнæ æхсти 'ма син сæ пъæскъугай никкодта; уæд уæгъдхæдæнтти 'ма хæлæфти байзадæнцæ 'ма иссудæнцæ сæ фиди размæ 'ма сæ йе ба фæрсуй:
– Ци кодтайтæ? Ци бæгънæг айтæ? Ка уæ бафхуардта?
Йетæ ба йин зæгъунцæ:
– Хæмици фурт Батраз, – зæгъгæ.
– Мадта, – син зæгъуй, – цотæ æдта, мæммæ 'й схонетæ, – зæгъгæ.
Ма йимæ рацудæнцæ еу-æртемæй, ниццудæнцæ йимæ æма дзорунцæ, уæлæ дæмæ хан дзоруй, зæгъгæ. Йе ба син зæгъуй:
– Цотæ, рандотæ, мæн хани хæтдзæ неци гъуддаг йес.
Йетæ дæр иссудæнцæ 'ма загътонцæ:
– Нæ комуй, нæ цæуй!
– Цотæ уæ авд дæр 'ма 'й тухæй исласетæ!
Рацудæнцæ авдемæй, æрцудæнцæ 'ма æ сæргъи æрлæудтæнцæ. Сæ кæстæр ка 'дтæй, йе зундæй хуæздæр адтæй, тухгиндæр, 'ма уотæ æргъуди кодта:
Нур амæн тухæй неци бакæндзинан, фал ин дзæбæх загъд зæгъæн, кæд уотемæй фефсæрми уайдæ 'ма иссæуидæ, зæгъгæ.
Уæд ин радзубанди кодта:
– Йарæби, Батраз, лæг лæгмæ ку дзора, уæд фæццæун æмбæлуй, фефсæрми аккаг æй.
Дзæбæх загъдæй æ зæрдæ фæффæлмæн æй: рацудæй ханмæ, исцудæй ханмæ 'ма йимæ дзоруй:
– Дæ бон хуарз, хан! Ци ми кæнис?
Йе ба йин зæгъуй:
– Кæд уоййасæ лæхъуæн дæ, уæд дæ фиди тог райсæ!
Æ цæстисугтæ æркалдта Батраз, йеци фæдбæл æ хæдзарæмæ рацудæй. Уæларт фесарæн сивардта 'ма 'й тæвдæ кæнуй. Æ мадæ йимæ дзоруй:
– Ци кæнис уомæй? Цæмæн æй тæвдæ кæнис?
Йе ба зæгъуй:
– Лæхъуæнтæ ку фæгъгъазунцæ, уæд алкæмæндæр æ дзиппи фæууй цæкутæ, исесунцæ 'ма хуæрунцæ; æз дæр нур ба мæхецæн цæкутæ кæнун.
Фесарæн ку стæвдæ кодта, уæдта æрахæста æ мади 'ма йин зæгъуй:
– Йеци фесарæнæй дин дæ дууæ цæсти содзгæ кæнун, мæнæн фидæ адтæй 'ма ци фæцæй, уой мин базонун кæнæ!
– Дæ баамонæгæн Хуцау ма бакомæд, дæуæн дæр! Фидæ дин адтæй 'ма дин æй Сайнæги бадæг стур æлдар рамардта.
Уой йин ку загъта, уæдта 'й исуагъта 'ма фæрсуй:
– Мадта мæ фидæн гæрзтæ неци байзадæй, бæх дæр?
Йе ба ин зæгъуй:
– Йес бæх дæр, гæрзтæ дæр. Бæхæн ма дæлæ фагусæй æ дууæ гъоси зиннунцæ, койгæнæг æй нæййес, æ алли фарс æхсинуй, мæгур. Гæрзтæ ба кири æфснайдæй лæуунцæ, изгæ сæ бахуардта, уотемæй.
Батраз бацудæй, æ фиди гæрзтæ рахаста, никкæдзос сæ кодта, бæх дæр раласта 'ма 'й дони ниртадта, никкæдзос кодта уой дæр. Уæдта сбадтæй бæхбæл 'ма 'й рагъазунтæ кодта, уотемæй Сатанамæ дзоруй:
– Куд федаун бæхбæл?
Йе ба ин зæгъуй:
– Мæнæ фиртони лæхæ зæнхи сæрбæл хорбони куд ниххускъæ уй 'ма йе куд федауй, гъе уотæ федауис бæхи рагъбæл!
Уæдта Батраз зæгъуй:
– Йа, уæу-уæй, æдта ку неци федаун!
'Ма хуæздæр рагъазта бæхбæл дууердæмæ, уæдта бабæй дзоруй:
– Куд федаун гъе нур?
Йе ба ин зæгъуй:
– Хуарз федауис: уалдзигон нæуæг кæрдæгбæл сæумæ æртæх фæрдгутæ ку сбадуй 'ма уобæл хор фиццагидæр ку 'рбакæсуй, уæд гъеуомæ лæг ку ракæсуй 'ма йе лæги цæстæн куд федауцæ 'й, зæрдæн куд æхцæуæн æй, гъеуотæ федауис.
– Мадта, Хуцауæй боз, хуарз федаун, хуæрзбон рауо, æдта гъенур æз мæ фиди тог йесунмæ цæугæ кæнун!
'Ма рараст æй. Уæд йимæ Сатана фæстегæй фæдздзурдта:
– Кутемæй цæуис, – мæнкъи-ма мæмæ æрбаздæхæ!
Æрбаимæздахтæй 'ма ин йе ба загъта:
– Сайнæги æлдар алли сæумæ дæр, йеу рауæн сауæдонæ йес, 'ма, гъе, уордæмæ æ дууæ хуарз бæхи раласуй æхуæдæг; уæдта йимæ кард йес, 'ма 'й йеци кардæй ку нæ рамарай, уæд йин æндæр кардæй рамæлæн нæййес. Æндæр рауæн æй йергæ дæр не 'скæндзæнæ.
– Мадта хуарз, – зæгъгæ, 'ма цæун байдæдта; ци сауæдонæ ин баамудтонцæ, уордæмæ бацудæй.
Сайнæги бадæг Албæг сæумæрагиау æ дууæ бæхи раласта 'ма йимæ дзоруй Батраз:
– Дæ райсом хуарз!
Сайнæги бадæг Албæг ба йимæ дзоруй:
– Ци Хуцау дæ æрхаста, ардæмæ сирд, маргъæ ку нæ тæхуй, уæд кутемæй æрцудтæ?
Йе ба йин зæгъуй:
– Ци кæнон, лæхъуæни зæрдæ æрра æй, æ зæрдæ алцæмæдæр дзоруй, 'ма мæхецæн кард кæнун, æвзалу 'ма æфсæйнаг æрцæттæ кодтон. Фæрсун зæронд адæмти, хуæздæр кард кæмæ уодзæнæй, зæгъгæ, 'ма мин дæу кард бамудтонцæ, – уой туххæй, гъе, ардæмæ æрбахъæрттæн – уой кæд фæййининæ, зæгъгæ.
Йе ба йин зæгъуй:
– Хуцауæй боз, мæнæ мæ кард дæр мæ хæтдзæ!
Албæг æ кард исласта 'ма йимæ 'й равардта. Йе дæр æй рауинæ-бауинæ кæнуй:
– Мæнæ ци хуарз кард! Ай хузæн кард, тæходуй, мæ къохи ку бафтуйидæ.
Уæд кардæн æ рæбунæрдæмæ – къæртт æ ком. Батраз зæгъуй:
– Тæходуй, аци кардæн ма аци къæртт ку нæ фæцайдæ!
Йе ба йин зæгъуй:
– Хæрæги дæндæгтæ ку бахуæридæ, Хæмици ку мардтон, уæд йин дзи йе 'фсæртæ ниццафтон 'ма мин, гъе, уой дæндагбæл фæкъкъæрттæй.
– Æ, æдта æз ба дæу ку агорун! Кудзи дæндæгтæ ду бахуæрæ! – 'ма йибæл ралæудтæй уоци рауæн 'ма 'й никъкъуæхтæ кодта.
Уæдта йин æ гъолгун æрлух кодта 'ма 'й рахаста æ хæтдзæ, æрхаста 'й æ мадæмæ 'ма йин зæгъуй:
– Мæ мадæ, мæ фиди тог райстон, – зæгъгæ.
Йе дæр ибæл не 'ууæндтæй.
– Мæнæ ин æ гъолгун дæр æрхастон!
Йе ба уотæ:
– Ду кæмидæр цъамара рамардтай 'ма уой гъолгун æрхастай!
Лæхъуæн ба дзоруй, соми кæнуй:
– Раймардтон мæ фиди марæги!
– Мадта ардиги сæумæмæ берæ нæбал йес. Сæумæ мæсуги сæрмæ схездзæнæн, уордигæй фæккæсдзæнæн 'ма мегъсæлфунæг кæнун ку байдайа, уæд йе уодзæнæй сæ цæстисуг адæмæн; уæдта адæм къуæрдтæ-къуæрдтæ ку цæуонцæ, уæд йетæ ба уодзæнæнцæ мæрддзогойтæ, 'ма ми гъе уæд байрагæс уодзæнæй.
Æхсæвæ фæййевгъудæй, фæббон æй. Мадæ рагæпп ласта, мæсуги сæрмæ схизтæй 'ма, куд загъта, уотæ мегъсæлфунæг кæнуй, адæм дæр къуæрдтæ-къуæрдтæ цæунцæ. Уони æ цæстæй ку фæййидта, уæдта 'й байрагæс æй:
– Æдæуагæй æй рамардта, – зæгъгæ.
Уæдта æрхизтæй 'ма зæгъуй Батразæн:
– Цо 'ма йин фæххæссæ æ гъолгун 'ма йин æй æ реубæл ниввæрæ, уой тухæн æма йин мæрдтæмæ уонггъæуаггинæй бацæуæн нæййе. Дæ фиди дæр дин уæнггъæуаггин нæ барвиста.
Йе дæр сбадтæй уæд æ бæхбæл 'ма, и гъолгун ка 'дтæй, уой хæссун байдæдта. Сайнæги бадæни кæми ивардтонцæ, уордæмæ иссудæй, æ кард исласта, зæнхи 'й ниццафта идард 'ма уобæл æ бæх бабаста; уæдта гъолгун райста 'ма дзи æ сæр хуайгæ, мæрдæгъдаугæнгæ, бацудæй ма 'й марди реубæл ниввардта. Адæм дæр æ аллифарс мардæн йеци æмбурдæй лæудтæнцæ. Уæд йеу инней гъоси бадзоридæ:
– Мæнæ марæг æрбацудæй, 'ма 'й куд зиндæрæй рамарæн?
Уобæл унаффитæ кæнунцæ.
Уæд йеу дæсни ка 'дтæй, йе уой фегъуста 'ма син баунаффæ кодта:
– Уой уотемæй нæ рамардзинайтæ, фал йин дæлæ æ кард исласетæ ма 'й уомæй рамаретæ! Кæд уой ласун нæ бафæраздзинайтæ, уæдта неци рамардзинайтæ 'ма æнцад, сабур бадетæ!
Йетæ дæр ниццудæнцæ, кардбæл ниххуæстæнцæ, райвазæ-байвазæ 'й кæнунцæ 'ма 'й нæ фæразунцæ; нийуагътонцæ. Уæдта æхуæдæг Батраз ниццудæй 'ма æ кард фелваста, райсæрфтитæ кодта, уæдта 'й æ кæрдбадзи ниццавта, бæхбæл исбадтæй 'ма æрцудæй æ хæдзарæмæ. Уæдта синдзæ æрласун кодта, нийцурхта хормæ 'ма 'й хускъæ кæнун бауагъта. Уæдта 'й моси нинтудта, 'ма йин æ фиди тог ка бафедис кодта, йеци хани авд фурти æма сæ уостити дæр синдзæбæл бæгъæнбадæй ратæрæ-батæрæ фæккодта. Сæ тог сæ къæхтæй уадæй, уотемæй сæ рауагъта сæ хæдзарæмæ. Уæдта бабæй Нарти гъæумæ баздахтæй 'ма син тухæ кæнун байдæдта:
– Мæ фиди тог мин бафедетæ, – зæгъгæ.
Йетæ ба йин загътонцæ:
– Дæхе цъух дæ тæрхон, ци нин федун кæнис, уой дин бафеддзинан.
Загъта син:
– Цотæ, æдта мин дзалгъæдæй дууæ къудур гъæди æрласетæ, мæхецæн уæрдун кæнун æма.
Йетæ дæр фæццудæнцæ, алли къулдунтæбæл агорунцæ 'ма не ссирдтонцæ, кæми йес иссерæн дзалгъæдæй къудурони гъæдæ? Нур дæр æма уæд дæр уæхæн гъæдæ некæд адтæй. Æриздахтæнцæ 'ма йин зæгъунцæ:
– Æндæр йести нин баамонæ, не 'ссирдтан уой!
– Мадта, цотæ 'ма мин дууæ хæдзарæн хъумаци уæрдун сласетæ, зæнхæ бæрзонддæр кæми 'й уордæмæ, уоми сæ сцурхетæ, зинг сæбæл бафтауетæ 'ма мин сæ сугъдон голлæгти æрласетæ!
Йетæ, куд загъта, уотæ дууæ хæдзарæн хъумаци уæрдун сластонцæ, иссæцурхтонцæ 'ма сæбæл зинг бафтудтонцæ. Ку басугъдæнцæ, нур син сæ сугъдон исесæн, зæгъгæ, уæд дунгæ æрбацудæй 'ма син æй ниххæлеу кодта, уотемæй уонтæбæрзондæй æма сæрниллæгæй æриздахтæнцæ сæ хæдзарæмæ. Батраз сæ ку фæммæстæймардта, уæдта сæ ниууагъта. Уæдта цæрун байдæдта. Тухгин, хъаруæгун лæг адтæй 'ма исунаффæ кодта:
– Цæй æма изæдтæ-идаугутæмæ уæларвмæ фæццæуон тохунмæ.
Сбадтæй йеу бонæ æ бæхбæл 'ма фæццæуй.
Изæдтæ ба унаффæ кæнунцæ, еци лæг ардæмæ ку ссæуй 'ма 'й рамарæн, зæгъгæ.
Уасгерги ба зæгъуй:
– Нæййес уомæн марæн, Хуцауи коми тулфæй конд æй, æма æнæ тухгин гъуддæгтæ исаразæн нæййес, цæмæй раздæха уой, æндæра ин рамарун ба нæ бон нæй.
Уотæ исунаффæ кодтонцæ 'ма йибæл уæхæн къæвда æрцæун кодтонцæ, æма, æвæццæгæн, авд дæлзæнхемæ гъардта. Батраз кард исласта ма 'й æ сæрбæл дардта, уотемæй цудæй:
– Нæ уин фæттæрсдзæнæн уомæй дæр, – зæгъгæ.
Уæдта йибæл хор никкæсун кодтонцæ, амал йин ку не ссирдтонцæ, уæд. Уæхæн тухгин хор адтæй, 'ма зæнхæ сардзини бæрцæ скъудтæ фæцæй. Уомæй дæр ин амал ку н' адтæй, уæдта исунаффæ кодтонцæ:
– Цæй æма йин зæнхи æууæз йестæй медæгæ бацæун кæнæн 'ма йин æй æ размæ æ цæуæн надбæл куд фæккæнæн, уотæ, уомæй ма йин амал ку нæ уа, уæд йин нæ бон нецибал æй!
Зæнхи æууæз хурдзинти бацæун кодтонцæ 'ма йин æй æ размæ сивзæрун кодтонцæ. Куд фæцæйцудæй, уотæ æ размæ фæллæудтæй 'ма йимæ кæсуй:
– А циуавæр æй, – зæгъгæ, йимæ æхсæй равналдта – æхсæ расастæй. Уæдта йимæ æ къохæй æривналдта, йесуй æй уæлæмæ 'ма, æ бæхи астæу ка 'дтæй, йе æртастæй, бæх æ буни æрбадтæй. Уæдта рагæпп ласта, фæллæудтæй хæбæтдзæ 'ма йибæл мæстгунау исхуæстæй. Зæнхæй æй исцох кодта, фал æхуæдæг дæр æ уæраги сæрти уалæнгæ зæнхи ниннахстæй. Уæдта æркастæй 'ма уотæ æргъуди кодта:
– Хуцау, табу дæуæн, æвæццæгæн, хевастдзинадæ ке кодтон, уой туххæй мин аци зиндзинæдтæ скодтай, аггаг дæмæ мæ цæун нæ кæсуй 'ма æз издæхун фæстæмæ.
Æ бæхбæл сбадтæй, фæстæмæ раздæхтæй, æрцудæй æ цæрæн бунатмæ 'ма æнцад цæрун байдæдта.
Радзырдта йæ Саулаты Дзæрæх, 23 мартъи, 1909 аз, Чырыстонхъæу. Ныффыста йæ Дзагурти Губади.
ЦИГСИИ-йы архив, фонд Дзагурова Г.А., опись 1, дело 5, с. 43–50.
Ирон адæмон сфæлдыстад. Дыууæ Томы. Фыццаг том. / Сарæзта йæ Салæгаты З. – Дзæуджыхъæу: Ир, 2007 – 719 ф.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
