Лæгмар цы хæдзары вæййы уазæгуаты, уый æмæ лæгмары бинонтæ æрæмбырд кæнынц алы хъæуы хорз адæмты, тынг сын фæлæгъстæ кæнынц, цæмæй бацæуой сæ туджджынтæм, æмæ сæ хатыр ракурой бафидауыны тыххæй. Адæмæ.н сцæттæ кæныиц алы хæрд æмæ нозт, мах тыххæй фыдæбон чи кæндзæн, уыдоны хорз фенын хъæуы, зæгъгæ. Адæм куы æрæмбырд вæййынц 100— 200 лæджы бæрц, уæд сын бамбарын кæнынц сæ хъуыддаг.
Цы адæм æрæмбырд вæййы, уыдон сæ ныхас сиу кæнынц, сбæрæг кæнынц, цы лæгтæ дзурдзысты, уыдоны. Уый фæстæ иумæ араст вæййынц, лæг арвитынц. Уыцы хъæуккаг хæстæджытæ дæр фæзонынц хабар æмæ æххуыс фæкæнынц, цæмæй хъæубæстæ тагъддæр æрцæуой курæг адæмы цурмæ. Хъæубæстæ куы æрæмбырд вæййынц, уæд сын бамбарын кæнынц æмæ фæзæгъынц: «Мах сымах уазæг, мæнæ хъæубæстæ, æмæ нын фæндаг радтут, мах чи æрбарвыста, уыдон йæ хæдзары хуыздæры кæмæн амардтой, уымæ бацæуын æмæ балæгъстæ кæныны тыххæй. Сымах æхсар бирæ у, хъæубæстæ, сымах нын цы зæгъат, ууыл сразы уыдзыстæм».
Хъæубæстæ дæр сын рааарфæ кæнынц аемæ фæзæгъынц: «Хуыцау уæ бузныг фæуæд, нæ Иры бæсты фыдбылыз къаддæр цæмæй уа, ууыл чи кусы. Уемæ æмбал ныллæууыныл разы стæм».
Барвитынц мæрдджыны хæдзармæ хъæубæстæй искæйты, уæ кæртмæ нæ уадзут æви нæ, зæгъгæ.
Кæд æнæдзуапп мыггаг уой, сæхуыдтæг сæхицæн бауынаффæ кæнынæн чи нæу, искæй уынаффæмæ чи хъусы, ахæмтæ уæд сæ не 'рбауадзынц сæ кæртмæ. Сæ фæнд вæййы туг райсын, Дыууæ-æртæ хатты дæр æрæмбырд вæййынц курæг адæм æмæ хъæубæстæ, æмæ сæ уæддæр сæ кæртмæ дæр нæ бауадзынц, Ахæм мыггагмæ æмæ хæдзармæ хъæубæстæ смæсты вæййынц сæ ныхасæн сын аргъ кæй не скæнынц, уый тыххæй æмæ сыл хъоды бакæнынц (хъæудзырд). Семæ куы фембæлынц, уæд сæм нал фæдзурынц, сæ хистмæ, сæ куывдмæ нал фæцæуынц. Стæй сæ хъæубæстæ сæхи хистытæ æмæ куывдтæм дæр нал фæхонынц. Исчи сæ куы бацæуы адæмы æхсæнмæ, уæд æм кæсгæ дæр нæ ракæнынц, хъодыгонд сыл сты хъæубæстæ, зæгъгæ. Сæ фос дæр сын хъæуы фосимæ иумæ, хизын нал фæуадзынц. Хъæубæсты устытæ дæр уыцы мыггаджы устытимæ сабатизæр нал фæкæнынц.
Кæд æмæ мæрдджынтæ зæгъой, æрбацæуæнт, зæгъгæ, уæд, цы адæм æрæмбырд вæййы, уыдон хъæубæстимæ бацæуынц æмæ кæрты æрлæууынц сæ зонгуытыл. Кæд кæрты нæ фæцæуынц, уæд та хæдзары цур, уынджы. Зоныгыл лæугæйæ сæ худтæ сисынц, цыфæнды уазал зымæг куы уа, уæддæр. Адæм фæкурынц хатыр, цæмæй мæрдджын дзуапп радта, лæг чи амардта, уыдонимæ бафидауыны тыххæй. Мæрдджын скатай вæййы, адæм сæ худтæ кæй систой æмæ зоныгыл кæй æрлæууыдысты, уый тыххæй æмæ фæлæгъстæ кæны, цæмæй сыстой æмæ сæ худтæ ныккæной. Фæлæ адæм фæзæгъынц, махæн цалынмæ дзуапп уа, уалынмæ нын нæдæр сыстæн ис, нæдæр нæ худтæ ныккæндзыстæм.
Кæд дзуапджын мыггаг вæййынц, уæд хæстæг æмгъуыд скæнынц, кæимæ нын æмбæлы, уыдонимæ нæ кæрæдзийы фендзыстæм æмæ уын уæд зæгъдзыстæм дзуапп, зæгъгæ. Адæм уæд сыстынц æмæ арфæтæ фæкæнынц, бузныгæй ацæуынц, хорз дзуапп нын радтой, зæгъгæ.
Æвзæр мыггаг куы вæййы, уæд адæмæн ницы дзуапп фæдæтты, сæ лæгъстæтæн сын аргъ не скæны. Уæд адæм сыстынц æмæ ацæуынц сæ хæдзæрттæм æнæразыйæ. Хъуамæ уыцы хъуыддаджы тыххæй бирæ хæттыты æрæмбырд вæййынц, фæлæ дзы ницы рауайы, æмæ дыууæ мыггаджы æнæ фидыдæй баззайынц.
Хъæубæстæ-иу ахæмтыл дæр кодтой хъоды. Æцæг-иу ахæм бынтон æнæдзуаппытæ арæх нæ уыдис ирон адæмы æхсæн.
Туджджын цы æмгъуыд скæны курæг адæмæн, уыцы æм-гъуыдмæ та тугдар æрæмбырд кæны адæмы хæрзæджыты. Сцæттæ та кæны, цы йæ бон вæййы, уый. Барвиты та сæ ног. Бацæуынц та курæг адæм, хъæубæстæ æмæ худаистæй сæ зонгуытыл æрлæууынц.
Цалынмæ сын цæхгæр дзуапп раттынц, сымах хатырæй фидауæм, зæгъгæ, уалынмæ нæ сыстынц. Цæхгæр дзуапп куы раттынц, уæд курæг адæм сыстынц, æмæ, дзурын кæй бар вæййы, уый раарфæ кæны мæрдджынтæн. Уый фæзæгъы, уæ хорз æгъдау уын алы хъæумæ ахæсдзыстæм, зæгъгæ. Уый фæстæ сæ фæкурынц, цæмæй, цалынмæ фидауой, уалынмæ сæхицæн равзарой фидары мыггаг. Равзарынц сын фидары мыггаг. Мæрдджын мыггаг фæзæгъынц, зæгъгæ, абонæй фæстæмæ адæмы хатырæй æмæ фидары мыггаджы хатырæи нæ марæг мыггагæй никæй амардзыстæм.
Уыцы бон адæм уыцы æмбырдæй ракурынц хатыр мæрдджынтæй, цæмæй ма сæ тæрхоны лæгты дæр сбæрæг кæной. Гæнæн сын нал вæййы, æмæ сбæрæг кæнынц, тæрхонгæнджытæн цы лæгтæ æвзарынц, уый. Лæгмард кæмæй вæййы, уымæн адæм саккаг кæнынц æртæ лæджы, тугдарæн та — дыууæ. Стæй адæм дæр се 'хсæнæй иу раст лæг равзарынц, тæрхоны лæгтæ тæрхон куы кæной æмæ се 'хсæн исты хъаугъатæ куы цæуа, уæд, кæй аххос у, уый куыд æвзара, афтæ.
Марæгæн дæр бамбарын кæнынц, дыууæ лæджы куыд равзара, афтæ æмæ сæ хъуамæ базонын кæна, туджджын кæмæй у, уымæн. Туджджынæн йæ бон у, æвзæрст лæгтæй йæ искæцы куы нæ фæнда, уæд уымæй зæгъын, уыцы лæг нæ туджы тæрхоны лæг куыд нæ уа, афтæ, зæгъгæ, æмæ та уæд йæ бæсты æндæр лæг равзарынц.
Лæгмары бинонтæн фæндаг раттынц сæ хæдзары куыст кæнынæн. Æцæг сын адæм мæрдджынтимæ иу фæндагыл цæуын нæ саккаг кæнынц. Иутæ дæр æмæ иннæтæ дæр, адæм сын цы фæндæгтыл саккаг кæной, ууылты фæцæуынц сæ хæдзары куыстытæм. Лæг кæмæй амæлы, уымæн фылдæр фæндæгтæ вæййы.
Дыууæ мыггагæй кæрæдзимæ ничи фæдзуры, цалынмæ бафидауынц, уæдмæ. Нæ фæдзурынц сæ хæрæфырттæ дæр, æндæр мыггæгтæй уæвгæйæ.
Бекыза Макарович Каргиев "Осетинские обряды и обычаи", Владикавказ "Рухс", 1991.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
