Если да, то кому и для чего?
И вообще, что это такое, национальная идея?
В последние годы в интернете на форумах и блогах часто обсуждается тема необходимости выработки национальной идеи. Предлагается множество вариантов построенных на политической, гражданской, религиозной и даже спортивной основе. Но предложения часто идут «от фонаря», редко в достаточной мере обосновываются, и само обсуждение обычно заканчивается одинаково – ничем. Поговорили, обменялись и разошлись. Проходит какое-то время и подобная тема выплывает на каком-то другом осетинском сайте, и всё начинается заново, только уже с обновлённым составом участников дискуссии.
Из этого можно сделать два вывода:
1. Если тема обсуждается часто, значит, она востребована и необходимость в подобном разговоре есть.
2. Поскольку никакого результата от дискуссий до сегодняшнего дня нет, возможно, что разговор должен быть выведён на более высокий уровень и вести его нужно предметно, аргументированно.
Данной публикацией я не пытаюсь вклиниться в очередь к микрофону, только для того, чтобы что-то сказать, и, тем более, не претендую на истину в последней инстанции. Мнение, которое я выскажу далее, формировалось в течение 3-х десятилетий, в процессе приобретения жизненного опыта, общения с тысячами людей, как дома, в Осетии, так и во многих странах мира. Я очень благодарен судьбе за то, что мне довелось ещё застать многих мудрых старших, которые пройдя лихолетье начала 20-го века, остались стойкими носителями фарна своего народа. Их тогда можно было встретить везде: в Гизели и Хазнидоне, Кадгароне и Коста, Хидикусе, Дур Дуре, Нузале, Заманкуле, Хумалаге, Квайса, Джаве, Руке. В любом осетинском селе были старшие, у которых молодёжь училась уму-разуму, жизненной мудрости, перенимала æгъдау и æфсарм. Общение с ними давало нам огромный запас знаний и заряд энергии на всю жизнь. Процесс «фарн от старшего к младшим» был неразрывен и надёжен. Сегодня, к сожалению, ситуация изменилась в корне. И виной тому острая нехватка тех мудрых старших, при достаточном обилии пожилых людей.
Судьба нашего народа и его будущее ассоцируются у меня с нашим сегодняшним молодым поколением. А оно у нас и прекрасное, и ужасное одновременно. Не хочу уподобляться тем, которые ропщут на всех углах: «Нæ фæсивæд бынсæфт фæцис». Ведь мы имеем ту молодёжь, которую сами воспитали и воспитываем. Многое из плохого вкладываем в них мы сами, старшие. И прежде чем обвинять молодёжь в том и сём, нужно внимательно посмотреть на себя со стороны. Какой пример мы им показываем и чему учим? Хлестать водку вместо воды и сквернословить без разбору где и при ком? При этом многие требуют от молодых уважение к себе, не обременяя себя хоть каким-то уважением к окружающим.
У нас достаточно хорошей, активной, образованой, умной молодёжи. Я много раз убеждался в этом, постоянно общаясь с ними по интернету и вживую. Около года назад у меня была встреча со студентами СКГМИ. Я не мог налюбоваться этой молодёжью. Красивые, умные, грамотные, любознательные ребята. Показать этой молодёжи правильный путь – наша главнейшая задача. И будущее нашего народа во многом будет зависеть от того, как мы с этой задачей справимся.
Мы все живём в светском, достаточно демократичном государстве. У нас есть Конституция, законы, свободы и права личности. Хотя не всегда и не везде действуют, но они всё-таки есть. В нашем государстве (стране, республике) существуют законодательная, исполнительная и судебная власти, есть главы государства и республик. Все вместе они избираются или назначаются для того, чтобы управлять государством, улучшать жизненный уровень своего народа. Это их прямая обязанность. При этом, у народа есть определённые рычаги воздействия на власть: выборы, судебные органы, СМИ и тд. То есть в светском государстве все эти механизмы предусмотрены, дополнительных стимулирующих органов и факторов не требуется. Конечно, в нашей сегодняшней российской ситуации многое из перчисленного не работает или работает очень плохо, а государственная власть утопает в коррупции и бюрократии. Вследствие этого простому трудовому человеку приходится нелегко. Но все эти проблемы также должны решаться светскими, правовыми методами.
Для чего же нам тогда нужна ещё и Национальная Идея? Что она нам даёт?
В самых передовых западных странах, таких как Швеция, Финляндия, Швейцария, Канада народы прекрасно обходятся без каких-либо национальных идей. При этом уровень жизни там такой, который нам и не снится. Законы у них работают, экономики вполне стабильны, общество социально обеспечено и все довольны. Работай, отдыхай, попивай своё пиво и наслаждайся жизнью. Вот и вся идея.
Отсюда я делаю однозначный вывод: национальная идея нам нужна не как гражданам государств и территориальных образований, а как представителям определённого народа. На то она и национальная идея. И непосредственной целью этой идеи должно быть не столько повышение материального благосостояния и уровня жизни населения республики, сколько сохранение национальной идентичности и бесценной культуры народа для благополучного выхода из крутого поворота истории и нахождения правильного пути к национальному процветанию. Другими словами, национальная идея понятие скорее не из материальной области, а духовно-нравственной. Но если претворить такую идею в жизнь, это положительно отразится и на других сферах жизни, в том числе и материальной.
Будущее нашего народа зависит конечно и от издаваемых законов, и партий заседающих в парламенте, и лиц, находящихся на вершине власти. Но гораздо больше оно зависит от того, сумеем ли мы очиститься от скверны и сохраниться как народ – носитель древней культуры и уникального языка, хранитель бесценного духовно-нравственного наследия. В этом наша сила и наша надежда.
Если у могучего дерева отпилить даже самые толстые ветви – вместо них вырастут новые, и дерево будет жить. Но если обрубить или, ещё хуже, отравить корни, дерево неминуемо погибнет и неминуемо пойдёт на дрова.
К сожалению, сегодня значительная часть нашего народа именно этим и занимается – рубит или отравляет корни, которые питали нас живительной влагой многие столетия, и благодаря которым мы сохранились как самостоятельный этнос до 21-го столетия. Это чревато необратимыми последствиями. Мы слабеем, теряем единство, превращаемся в чёрствых эгоистов, пьяниц, завистников и подхалимов. Мы также теряем чувство стыда перед собой, перед людьми и перед Богом. Кто-то делает это осознанно, иные по инерции, ввиду отсутствия должного воспитания, правильных ориентиров и нормальной среды вокруг.
В результате идёт опошление и отвержение привычных морально-нравственных ценностей, норм общественных и личных взаимотношений, всего того, что было свято для наших предков. Они подменяются лицемерием, лживостью, распущенностью, развратом, поголовным пристрастием к пьянству и товарно-денежными взаимотношениями по принципу «Ты мне – я тебе». Вместе с этим, не смотря на тщетные усилия энтузиастов, нищает, теряет свой «электорат» и гибнет родной язык, самое главное связующее звено между индивидумом и культурой народа. Это даёт основание констатировать, что если материальное благосостояние народа, пусть очень медленно, но всё же повышается, нравственное состояние осетинского общества и составляющие его национальной идентичности всё время неумолимо катятся вниз, в пропасть из которой обратной дороги уже не будет.
Мрачная картина? Несомненно.
Хотя многие с таким мнением не согласятся, приводя в качестве аргументов достижения отдельных представителей нашей интеллигенции, успехов в искусстве, спорте и тд. Они конечно есть, и мы ими по праву гордимся.
Но где наши коллективные и общенародные достижения?
Искренни ли мы, обращаясь к Богу и Дунейы Фарн, когда за столом произносим свои красноречивые тосты ?
Сохранили ли мы в себе исконное превалирование общественных (ирон адæм, хъæубæстæ, сыхбæстæ, мыггаг) интересов над личными и готовность помочь нуждающимся?
Где то строгое соблюдение морально-нравственных принципов, за которые не перешагивали многие поколения наших предков и за что их уважали окружающие?
Не потеряло ли большинство из нас боязнь позора (худинаг) которому осетин предпочитал физическую смерть?
И, наконец, ставим ли мы выше всего остального наше национальное единство без оглядки на территориальные (Цæгат Ир, Хуссар Ир, къуыдар, дыгур, туал,), политические, религиозные, материальные и другие предпочтения?
Давайте зададим себе вопрос, нужно ли нам всё перечисленное или нет?
Могу с уверенностью предположить, что многие ответят «Нет» или «Не обязательно». Упрекать их нет смысла. У них свой путь, свои ценности, свои понятия. Я же, говоря «Мы» подразумеваю только тех, кого наши традиционные ценности волнуют, и кто не видит будущего своего народа без всего того, что многие века составляло нашу осетинность, наше национальное лицо. Как известно «железо» у всех компьютеров одно и то же, программная начинка разная. Наша «операционная система» всегда базировалась на таких понятиях как Адæмы Фарн, Æгъдау, Æфсарм, Адæймаджы Намыс. Без них мы превращаемся в обычное «железо», в которое можно напихать всё что угодно.
И если нам по-прежнему дорога наша бесценная программа, загружавшаяся на протяжении многих веков, а также наш уникальный язык и наша культура возникает естественный и логичный вопрос: «Как не потерять оставшееся и вернуть утраченное?»
При любом ответе, уверен, необходимым условием должно быть наше единство в решении этой сложнейшей задачи. Ни самые выдающиеся личности, ни отдельные группы энтузиастов сами решить её не смогут. В лучшем случае они могут быть только организаторами коллективного Зиу, в котором необходимо участие большей части нашего народа.
В наше время этот благородный обычай, как и многие другие, практически предан забвению. Но ещё в недавнем прошлом соседи, родственники, друзья собирались вместе, чтобы сообща проделать какую-то большую и важную работу: построить фамильную или сторожевую башню, мост, или дом нуждающемуся. И никто от такой общественой работы не ожидал личных выгод. При этом, собираясь на Зиу все знали, что они будут делать и для чего это нужно. То есть цель и задачи были ясны.
Правильно сформулировав их и для нашего общенародного Зиу, мы получим Национальную Идею на определённый промежуток времени (10-20 лет). Наверно то же самое подразумевал великий Коста, когда писал: «Иумæ нæ рамбырд кæн арфæйы дзырд!»
Без этой цели-идеи мы вряд ли сможем достичь единства, и будем продолжать по углам, интернет форумам, блогам парами и небольшими группами обсуждать происходящее с нами, возмущаться, диспутировать, не имея никакой возможности повлиять на ситуацию. Это придумал не я, и в истории множество примеров правильности и действенности такого подхода к решению больших коллективных задач. Старшее поколение хорошо помнит, например, как многомиллионный советский народ много десятилетий шёл к прогрессу и добивался выдающихся всенародных успехов, объединённый идеей строительства коммунизма. За каких-то 30-40 лет, страна прыгнула из одной общественной формации, через ступень, в другую, от деревянной сохи к обладанию атомным оружием и освоению космоса.
В ситуации, когда наш народ шаг за шагом теряет частицы бесценного наследия и потихоньку превращается в бесцветную, аморфную массу, Национальная Идея нам просто необходима. Чем раньше мы её сформулируем и позовём людей на Зиу, тем лучше.
Иными словами, на мой взгляд, Национальную Идею нужно рассматривать в качестве путеводителя, указывающего дорогу в будущее. Самыми необходимыми условиями при выработке такой идеи должны быть:
- Национальная суть
- Объединяющая способность
- Созидательная направленность
Тема национальной идеи довольно сложная, и в одной публикации невозможно расписать всё до мелких подробностей. Я только попытался сформулировать ключевые моменты. У кого-то могут быть другие мысли, другие подходы.
Но в любом случае, уверен, что время пустословия и бессмысленных дискуссий уже прошло. Нужны конкретные, реальные, обоснованые предложения и дела.
Чтобы самому не показаться голословным и не оставлять свои мысли незавершёнными, исходя из изложенных выше выводов, я предлагаю следующий вариант Национальной Идеи, сжатой в одно предложение:
Национальное возрождение осетинского народа, через разумное переосмысление его бесценного наследия и нравственное очищение.
Послесловие.
Может возникнуть вопрос: а как претворять в жизнь такую идею?
Ведь если она нереальна и неосущуествима, тогда и говорить не о чем.
Механизмы могут быть разные. Движущей силой, при определённых условиях могли бы стать гражданские институты: съезды народа, Адамон Ныхас, Хъаубаста, Сыхбаста, мыггаджы хистарта. Но я сам очень сомневаюсь в том, что условия в которых бы эти гражданские институты заработали в полной мере, в нашем теперешнем состоянии возможно создать.
Поэтому гораздо более действеной мерой считаю создание всеосетинского общественного движения единомышленников-энтузиастов, которое бы вело созидательную и просветительскую работу по осуществлению Национальной Идеи, воспитанию здорового молодого поколения, способного обеспечить будущее нашему народу. Основа всей работы – личный положительный пример каждого участника движения, широкая пропаганда нравственно здорового образа жизни, обеспечение национального образования и воспитания молодых со стойким иммунитетом как к окружающим социальным болезням, так и к проявлениям национального, религиозного, политического или любого другого экстремизма.
При этом нужно отдавать себе отчёт, что государству выгодно иметь нравственно-здоровое население, хотя само оно этими вопросами не занимается или занимается абы как. Поэтому самым приемлемыми условиями взаимодействия с государством и властью были бы: полная открытость, сотрудничество и взаимопомощь.
В любом случае, технология осуществления национальной идеи – тема отдельного разговора. Его есть смысл вести только при наличии самой идеи.
Фарнайдзаг ут Ирон Адæм!
Руслан Кучиты
Автор проекта «Осетины» на
ossetians.com
ЦÆМÆН ХЪÆУЫ ИРÆТТЫ НАЦИОН СÆЙРАГ ХЪУЫДЫ?
А фæстаг азты интернеты форумты æмæ блогты ныхас арæх цæуы Æппæт Иры Национ Хъуыды снысан кæныныл. Ныхасгæнджытæ бахæссынц бирæ политикон, æхсæнадон, национ, дины æмæ суанг спортивон бындурыл арæзт фæндонтæ. Фæлæ уыдон арæх сæвзæрынц сонтæй, æнæ бæстон ахъуыдыкæнгæйæ æмæ æрбаргæйæ. Афтæмæй ныхас алы хатт дæр æрцæуы иухуызон кæронмæ – алчидæр цыдæртæ загъта, кæрæдзиимæ абыцæутæ кодтам æмæ хæрзбон. Уыимæ иуæй-иутæ ныхасы мидæг тынг фæархайынц, цæмæй сæ фæндон иннæты хъыдытимæ ма фемхæццæ уа, ома «Æз мæхæдæг кæдзæх куы дæн», зæгъгæ.
Рацæуы рæстæг, æмæ та ацы ныхас кæмдæр æндæр ирон сайты ногæй сæвзæры æндæр архайджыты ‘хсæн.
Уырдыгæй ис скæнæн дыууæ хатдзёджы:
1. Кæд ныхас рацæуы афтæ арæх, уæд уый нысан кæны ахсджиаг кæй у, уый.
2. Кæд абоны онг ныхас не ‘рцыдис исты бæлвырд уынаффæ рахæссынмæ, уæд ын, чи зоны, йæ уавæр иу къæпхæн фæуæлдæр кæнын хъæуы, бæстондæр æмæ мидисджындæр куыд уа. Уæгъд рæстæг бирæ кæмæн ис, ахæм иуæй-иу кæстæрты ‘хсæн дзæнгæдайы фæрцы хъуыддаг нæ рæзы.
Раст мæ бамбарут, ацы æрмæг мыхуыргæнгæйæ æз мæхи ныхасагурджыты рæнхъы æрмæст исты зæгъыны тыххæй нæ тъыссын. Уæдæ мæ ныхас искæмæ раст куы нæ фæкæса, уæддæр дзы аипп нæ уыдзæн. Цы хъуыдытæ раргом кæндзынæн, уыдон сæвзæрыдысты раджы, æмæ стæй «рæгъæд кодтой» 30 азы бæрц, царды мидæг куыд фæлтæрдтон æмæ Ирыстоны, стæй бирæ æндæр паддзахёдты алыгъуызон адæмимæ куыд æмбæлдтæн, афтæ. Хъысмæтæй разы дæн, мæ æрыгоны бонты ма нæ цытджын, фæрнджын, æгъдаутауæг хистæртæй бирæты кæй æрыййæфтон, уый тыххæй. Царды бирæ зындзинæдтæ бавзаргæйæ, уыдон нæ фесæфтой сæ фыдæлты фарн æмæ дзы хай кодтой кæстæртæн. Ирыстоны кæцы фæнды хъæуы, Джызæлы, Хæзныдоны, Хъæдгæроны, Кировы, Хидыхъусы, Нузалы, Дуд Дуры, Заманхъулы, Хуымæллæджы, Дзауы, Рукъы – алы ран дæр уыдис фенæн уыцы куырыхон хистæрты. Уыдонимæ ныхас кæнын, уыдонмæ байхъусын махæн, кæстæртæн, хаста æвдадзы хос, ахуыр нæ кодта æгъдау æмæ æфсармыл. Фарн цыдис хистæрæй кæстæрмæ, æмæ уый æвдадзы хосау æфсæста адæмы, хъару æмæ сын ныфс лæвæрдта.
Ныры дуджы нæ уавæр цæхгæр аивта. Скуынæг ис фендджын, хæрзæгъдау, фæрнджын хистæрты нымæц, кæд нæм ацæргæ адæм бирæ ис, уæддæр.
Нæ адæмы хъысмæт æмæ фидæн комкоммæ баст у абоны æрыгон фæсивæд цы уавæры сты, уыимæ. Уымæй та ис хорзæй дæр æмæ æвзæрæй дæр тынг бирæ зæгъæн. Æз растыл нæ нымайын иуæй-иу хистæртæ алы тигъыл «Нæ фæсивæд бынсæфт фесты», зæгъгæ, куы фæдзурынц, уый. Цы кæстæртæ хъомыл кæнæм, уыдоны уынæм нæ разы. Хистæртæй исынц куыд хорз зонд, афтæ бирæ æвзæрдзинæдтæ дæр. Æмæ кæстæрты азым кæныны размæ мах фæхъæуы иу чысыл нæхимæ дæр æркæсын. Цы хорздзинадыл сæ ахуыр кæнæм æмæ сын цы хорз æгъдау æвдисæм? Водка литыргай æнцъухын æмæ адæмы астæу æвзæр дзыхæй дзурын? Иуæй-иу хистæртæ арæх сæхицæн кæстæртæй фæагурыц уæлдай кад æмæ æгъдау, афтæмæй сæхимæ нæ вæййы нæдæр æгъдау, нæдæр æфсарм.
Ис нæм бæгуыдæр зондджын, сæрæн, ахуыргонд кæстæртæ бирæ. Æз мæхæдæг арæх семæ ныхас кæнын куыд интернеты мидæг, афтæ комкоммæ алы æндæр рæтты дæр. Афæдзы размæ мын уыдис фембæлд ЦКХМИ-йы студенттимæ, Дзæуджыхъæуы. Кæсынæй æмæ сæм хъусынæй не ’фсæстдæн. Рæсугъд, цыргъзонд, цардбæллон, æгъдауджын лæппутæ æмæ чызджытæ. Уыдоны раст фæндагыл саразын у нæ сæйраг хæс. Æмæ нæ адæмы фидæн дæр, уыцы хæс сæххæст кæнын нæ къухы куыд бафта, уымæй аразгæ уыдзæн.
Мах иуылдæр цæрæм нырыккон демократон паддзахады. Ис нæм Конституци, закъонтæ, адæймаджы бартæ æмæ сæрибардзинад, кæд алкæд æххæстæй нæ кусынц, уæддæр. Уымæй уæлдай, нё паддзахады ис закъонтæ æвæрæг, æххæстгæнæн æмæ тæрхонгæнæн хицауадтæ, паддзахады æмæ республикæйы сæрдартæ. Уыдон иуылдæр æвзæрст кæнæ нысангонд цæуынц паддзахады ахджиаг фарстатæ лыг кæныны, æмæ адæмæн сæ цард хуыздæр кæныны тыххæй. Уый сæ хæс у. Уыимæ адæммæ ис уыцы хицауады куыст фæхуыздæр кæныны фадæттæ: æвзæрстытæ, тæрхон, ДИМæй (Дзыллон Информацийы Мадзæлттæ) пайда кæнгæйæ. Ома, нырыккон паддзахады уыцы хъуыддæгтæ вæййынц æвæрд, сæрмагонд амидингæнæг, кæнæ «схойæг» мадзал дзы нал фæхъæуы.
Кæй зæгъын æй хъæуы, ныртæккæйы уавæры Уæрæсейы, кæй ранымадтон, уыдонæй бирæ цыдæртæ хорз нæ кусынц, хицауад та гæртамхор æмæ æдзæсгом кусджытæй байдзаг ис. Хуымæтæг кусæгæн æнцон нæу бæгуыдæр. Фæлæ уыцы аиппытæ хъуамæ лыг цæуой паддзахадон æмæ барадон мадзæлттæй.
Æмæ нæ уæд цæмæн хъæуы Национ Сæйраг Хъуыды? Цы нын ратдзæнис?
Дунейы раззагдæр паддзахадты, Швецийы, Швейцарийы, Финляндийы, Канадæйы æмæ иннæты, адæм уыцы Национ Хъуыды цы у, уый зонгæ дæр нæ кæнынц. Уыимæ сæ царды уавæр ахæм у, æмæ сæм мах тæхуды кæнæм. Сæ закъонтæ кусынц, экономикæтæ иудадзыг, æхсæнад æххæст у алцæмæй, æмæ алчи йæ цардæй разы у. Кусынц, улæфынц, бæгæны æнцъухынц æмæ бухъ-цард кæнынц. Гъе, уый дын сæ национ хъуыды.
Уымæй æз кæнын ахæм хатдзаг: национ сæйраг хъуыды мах хъæуы куыд республикæйы цæрджытæ афтæ нæ, фæлæ куыд иу адæмыхатты минæвæртты.
Уымæн æй хонынц национ хъуыды. Бирæтæ рæдийынц ацы ран.
Йæ нысан хъуамæ уа, адæмы мулк фæфылдæр кæнын æмæ царды уавæртæ фæхуыздæр кæнын нæ, фæлæ ирон адæмы национ цæсгом æмæ нæ æвидийгæ культурæ бахъахъхъæнын, цæмæй ацы заманы къуырф фæзилæнтыл æдасæй ахизæм æмæ фидæны национ райрæзтмæ раст фæндаг ссарæм. Цæвиттон, национ сæйраг хъуыды хъуамæ равзæра материалон бындурыл нæ, фæлæ царды æгъдау æмæ адæймаджы уды хъæдæй. Ахæм иумæйаг хъуыды æркусын кæнын нæ къухы куы бафта, уæд уый æнæмæнг хорзæрдæм фæзындзæн царды иннæ фæрстыл дæр.
Нæ ирон адæмы национ хъысмæт абоны закъонтæ æмæ партитæй уыйбæрц аразгæ нæу. Куыд бафтдзæн нæ къухы нæхи ныры цъаммар дуджы быронæй ссыгъдæг кæнын æмæ нæ адæмы национ цæсгом, стæй аргъ кæмæн нæй, уыцы фыдæлты хæзнатæ бахъахъхъæнын – уый у фидæнмæ фæндаджы сæйраг мадзал.
Стыр фыдæлтыккон бæласæн йæ бæзджындæр къалиутæ куы акъуырай, уæддæр ма йæхиуыл схæцы, ног къалиутæ рауадзы, æмæ дарддæр фæцæры. Фæлæ йын йæ уыйдæгтæ куы алыг кæнай, кæнæ та сыл маргджын дон куы ауадзай, уæд бæласæн йе сæфт æрцæуы, бахус вæййы, æмæ йæ сугтæн акалынц.
Хъыгагæн, гъе уыцы куыст абон кæнынц бирæтæ – лыг кæнынц ирон адæмы фидар фыдæлтыккон уидæгтæ, стæй сыл парахатæй марг уадзынц. Уыцы уидæгтæ нæ æфсæстой уды хосёй уал æнусы æмæ нæ сæфынæй хъахъхъæдтой абоны онг. Уый у тынг тæссаг фыдракæнд, кæд æй æмбарæм, уæд.
Лæмæгъ кæны нæ удыхъæд, нæ иудзинад сæфы, æмæ не’хсæн хиуарзонтæ, хæлæггæнджытæ, цæстмæмитæ уарзджытæ, расыггæнджытæ æмæ æнæфсарм, æнæгъдау адæм фылдæрæй фылдæр кæнынц. Нал æмбарæм цы у цæсгом, худинаг, адæмы æмæ хуыцауы фыдæхæй нал тæрсæм.
Чи зонгæйæ, чи æнæрхъуыдыйæ, раст хъомылад цухæй æмæ æнæджелбет адæмы астæу цæргæйæ. Афтæмæй нæ фыдæлтæм цы æнæфæцудгæ рæсугъд царды æгъдау уыдис, уый, стæй нæ кад, нæ намыс нæхи къухæй чъизи кæнæм. Сæ бæсты фæцалх стæм æдзæсгомдзинадыл, мæнгард, æнæфсарм уагыл, карз нозтыл æмæ лæгæн мулк, æхца, лæвæрттæм гæсгæ аргъ кæныныл: «Ды - мæнæн, æз та – дæуæн».
Уыимæ, кæд иуæй-иу разæнгард патриоттæ тынг архайынц, уæддæр мæгуыр кæны æмæ сæфы нæ мадæлон æвзаг, кæцы хъуамæ бæтта алы адæймаджы дæр йæ адæмы бындур æмæ йæ национ культурæимæ. Ацы уавæр нын бар дæтты хатдзёг скæнынæн: кæд нæ адæмы царды уавæртæ æмæ хъæздыгад чысылгай хуыздæрмæ ивынц, уæд не’гъдау æмæ нæ национ миддуне та æдзухдæр тулынц дæлæмæ, сæрсæфæнмæ, кæцыйæ сын раздæхыны фадат нал уыдзæн.
Тар, æнкъард хъуыдытæ? Бæгуыдæр, афтæ.
Бирæтæ не’сразы уыдзысты мемæ, нæ иугай кадджын æмæ цытджын лæгтæм амонгæйæ. Уыдоны алчидæр зоны, æмæ сæ иуылдæр сæрыстыр стæм.
Фæлæ кæм сты нæ иумæйаг æмæ æппæтадæмон сгуыхтдзинæдтæ?
Цы бынат ис Хуыцауæн æмæ Дунейы Фарнæн нæ зæрдæйы фынджы уæлхъус рæсугъ куы фæкувæм , уæд?
Кæм ис нæ фыдæлты æхсæнадон пайда хи пайдайæ бæрзонддæр æвæрыны фæтк?
Цы фесты нæ фарн, нæ æфсарм æмæ ирон адæмы бирæ фæлтæртæ кæй сæрты нæ хызтызты нæ уыцы æгъдау?
Тæрсæм ма абон, нæ фыдæлтæм мæлæтæй фыддæр чи уыдис, уыцы худинагæй?
Æппын фæстаг, кæм ис нæ иудзинад, кæд æмæ кёрёдзийы хурхмæ лæбурæм политикон, дины æмæ «къуыдар-дыгур-цæгатаг ироны» бындурыл быцæуты?
Цæйут бафёрсæм кæрæдзийы, стæй алчи йæхи, хъæуынц нæ истæмæн кæй ранымадтон, уыдон.
Бирæтæ зæгъдзысты «Нæ», кæнæ та «Ахсджиагæй нæ», æмæ æз уыдонæн ныртæккæ уайдзæф нæ кæнын. Сæ фæндаг, сæ нысан хицæн у. «Мах» дзургæйæ, æз мæ ныхас аразын йæ адæмы уыйдæгтæ, æвзаг æмæ культурё зынаргъ кæмæн сты, уыдонмæ.
Компютертæн се ‘ппæтæн дæр сæ æфсæйнаг иухуызон у, сæ программæтæ хицæн.
Мах «программæ» кæддæриддæр арæзт уыдис нæ адæмы фарн, æгъдау, æфсарм æмæ намысы бындурыл. Æнæ уыдон мах стæм хуымæтæг, æнæуд «афсæйнаг», кæцыйы ис байдзагкæнæн цæмæйфæнды дæр. Æмæ нын кæд бирæ æнусты дæргъы фидарæй чи куыста, уыцы фыдæлтыккон «программæ» зынаргъ у, уæд хъуамæ нæхи абон бафæрсæм: «Цы хуызы бахъахъхъæнæм, чи ма нæм баззади, уыцы хæзнатæ, æмæ бацагурæм, цы фесæфтам, уыдон?»
Куыд фæнды æрбар, уæддæр нæ æнæмæнгæй чи бахъæудзæн, уыцы мадзалæн хъуамæ уа нæ иудзинад. «Иунæг æлгъыст у, иунæг – мæгуыр». Нæдæр иугай кадджын лæгтæн, нæдæр хицæн къордтæн бауыдзæн сæ бон хъуыддаг саразын æнæ адæмы зонд, хъару, ныфс баиу кæнынæй, æнæ æппæтадæмон Зиу ракæнгæйæ. Ныр уыцы æгъдау рохуаты аззади, фæлæ ма-иу æрæджы дæр хъæубæстæ, сыхæгтæ, хиуæттæ рамбырд сты иумæ, цæмæй æмзондæй, æмдыхæй самайой мæсыг, саразой хид, кæнæ та мæгуыртæй искæмæн – хæдзар. Уыимæ, хи пайдайыл ничи хъуыды кодта. Зиумæ цæугæйæ алчи зыдта, цы араздзæн æмæ цæмæн. Уыцы æхсæнадон куыстæй хи иуварс айсын уыдис стыр худинаг.
Бæстон куы ахъуыды кæнæм, нæ иумæйаг адæмон Зиуы мидис æмæ хæстæ цыбырæй куы снысан кæнæм, уæд уый уыдзæн нæ Æппæт Иры Национ Сæйраг Хъуыды хæстæгдæр 20-30 азæн. Къоста дæр æвæццæгæн гъе уый тыххæй фыста: «Иумæ нæ рамбырд кæн, арфæйы дзырд!»
Æнæ уыцы национ Сæйраг Хъуыдыйæ махæн нæ бантысдзæн адæмы иудзинад сфидар кæнын, æмæ дарддæр иугай-дыгай æнæпайда ныхас æмæ быцæу кæндзыстæм алы къуымты, нæ бон аивын ницы уыдзæн, афтæмæй.
Уыцы фæндаг æз не’рхъуыды кодтон. Историйы мидæг бирæ дæнцæгтæ ис, стыр æмæ вазыгджын хæстæ, сæйраг хъуыдыйы разæнгардæй, адæм æмдыхæй куыд æххæст кодтой, уымæн. Хистæртæ хорз хъуыды кæндзысты, советон дзыллæтæ бирæ азты дæргъы размæ куыд тырныдтой, цы стыр сгуыхтдзинæдтæ æфтыдис сæ къухы, комунизммæ фæндаг аразгæйæ. 30-40 азмæ нæ бæстæ акодта уæрæх санчъех хъæдын гутонæй атомон хæцæнгарз саразын æмæ космос басгарынмæ.
Ныры уавæры нæ æнæмæнг хъæуы иугæнæг Национ Сæйраг Хъуыды. Цас раздæр æй снысан кæнæм, уыйас хуыздар. Цæвиттон, Национ Сæйраг Хъуыды нын хъуамæ нæ фидæнмæ фæндагамонæг суа. Æмæ йæм цæмæй уыцы хъару разына, уый тыххæй та æнæмæнг хъуамæ æххæст кæна æртæ домæны:
- Национ мидис
- Адæмы иугæнæг
- Цардаразæн нысан
Æмæ цæмæй ацы æрмæг кæсджытæм дзæгъæлдзырдгæнæг ма фæкæсон, стæй мæ хъуыдытæ баххæст кæнон, уый тыххæй уæ размæ хæссын мæнæ ацы
Æппæт Иры Национ Сæйраг Хъуыды хæстæгдæр дæс азæн:
Ирон адæмы национ сæндидзæн, нæ фыдæлты фарнмæ раздæхыны æмæ нæ царды æгъдау ссыгъдæг кæныны фæрцы.
Кучиты Руслан
Интернеты проект «Ирон Адæм» саразæг.
Ossetians.com |
