Фыццаг заманты-иу ирон хæдзары бирæ бинонтæ уыд, суанг 60 адæймаджы онг. XVIII—XIX æнусты-иу фылдæр дæр уыдыст. Хæдзары хистæры ныхмæ дзурын, йæ ныхас ын не 'ххæст кæнын бинонтæй никæй бон уыд, суанг ас лæгтæй дæр.
Хистæр-иу бинонты алырдæм æрвыста, алы куыст кæнынмæ. Чи сæ цы бакуыстаид, уый лæвæрдта хистæрмæ. Хистæр-иу базыдта, кæмæн цы дзаума æлхæиын хъæуы, уый æмæ-иу алкæмæн дæр балхæдта кæнæ балхæнын кодта. Хистæры æвастæй ничи уæндыд йæхицæн исты дзаума балхæнын, худинаг у, уæд мæ хистæры æгады бынаты æвæрын, зæгъгæ.
Цыдæриддæр балцы куы цыдаид кæстæр, уæддæр хъуамæ бафарстаид хистæры. Никæцы кæстæрæн уыд йæ бон чындзхæссæг ацæуын, ирæд исынмæ, мардмæ ацæуын, сиахсы цыд акæнын, тиуы цыд акæиын кæнæ æндæр ахæм рæттæм ацæуын, цалытмæ хистæр дзырд радтаид, уалынмæ, стæй-иу, кæстæры чи агуырдта, уый дæр-иу раздæр бафарста хистæры. Кæстæрæн-иу ус ракурын йæ бон нæ уыд, цалынмæ-иу хистæры бафæидыд, уалынмæ. Кæстæр-иу æфсæрмы кодта хистæрмæ бадзурын, ус мьш ракурут, зæгъгæ. Стæй йын-иу куы ракуырдтой, уæддæр-иу нæ уæндыд æргом рацæуын хистæры цурмæ, афтæ кадджын уыд ирон хæдзары хистæр.
Ирон адæм цардысты хæдзары. Хæдзары астæу кодтой арт, къонайы. Бинонтæ-иу арты алфамбылай бадтысты. Зымæгон-иу адæймаг разæй йæхи тавта артмæ, фæстейы та-иу æй уазал цавта. Уыцы артмæ бадтысты нæлгоймæгты хистæртæ, кæстæртæ та иу лæугæ кодтой, хистæрты цур бадын сын худинаг уыд. Хæдзары цы сылгоймæгтæ уыдаид, уыдонæй хъуамæ бадтаид сæ мад, йе хæдзары хистæр ус. Кæстæр чындзытæ æмæ хъомыл чызджытæн нæ уыдис сбадæн. Чызджытæ æмæ чындзытæй сæрæндæр чи уыдаид, уый иу йæхи артæндзарæг акодта æмæ кæм йæхи атавтаид, кæм та бадæгау æркодтаид кæрдзынтæ уынын-мæ. Кæрдзынтæ фыхтой арты, тæвд фæнычы.
Цалынмæ æхсæвæр фæфыцы, уалынмæ хистæр бауынаффæ кæны, бинонтæй чи цы хъуамæ бакуса, райсом куы сбон уа, уæд.
Чындзытæ хистæр нæлгоймæгтæм æмæ сæ мæйтты мадмæ нæ фæдзурынц, уайсадгæ сæм кæнынц.
Æхсæвæр куы сцæттæ вæййы, уæд хæринаг æрæвæрьшц раздæр хистæрæн, уый фæстæ уый кæстæртæн, æппæты кæстæртæ та уырдыг фæлæууынц, цалынмæ хистæртæ хæрд фæуой æмæ сыстой, уæдмæ. Уый фæстæ кæстæртæ дæр бахæрынц. Устытæ дæр æрбацæуынц æмæ æрбадынц æхсæвæр бахæрыныл. Кæстæр чындз хæдзары дзауматæ бафснайы, куыд æмбæлы, афтæ.
Хæдзары вæййы ус-æфсин, уый æдзухдæр фæбæлвырд кæны хæдзары цы хæринæгтæ æмæ нозтытæ ис, уыдон. Æфсин йæхæдæг куынæ кæна хæринаг, уæддæр ратдзæнис, кæрдзын чи кæна, уыцы чындзмæ ссад, цыхт æмæ ма цы фæхъæуы, уыдон. Кæр-дзынгæнæг сæ сцæттæ кæны æмæ сæ æфсинмæ ратты. Æфсив адзуры хæдзары бинонтæм, цæмæй æрбацæуой æмæ бахæрой. Фæдæтты, алы бинойнагæн дæр цы фембæлы, уый.
Исты бæрæгбон куы уа, уæд æфсин бахсиды бæгæны, рауадзы арахъ. Лæгты хистæр та балхæны кусæрттаг, кæд сæхимæ нæ уа, уæд.
Фыццаг заманы-иу кусарт кодтой æрмæст бæрæгбоны рæстæджы, кæнæ та куывдæн, уазæгæн. Æндæр сæхицæн хæрынаён не 'ргæвстой нæдæр стур, нæдæр фыс. Царды дзæбæхæй ды уыдтой, уый æрмæст бæрæгбонты. Æнæуи рæстæг бинонтæнсæ хæринаг уыдис нартхоры кæрдзын цыхты муримæ, науæд та æндæр истыхуызон ахуыйæнимæ. Кæрдзын ма кодтой хъæбæрхорæй, стæй еууæй. Дзул бинонтæ арæх нæ уыдтой. Уый дæр уыдй бæрæгбоны хæринаг, кодтой йæ чындзæхсæвмæ, науæд та куывдæн, хистæн кæнæ уазæджы номыл.
Кусарт куы сфыцы, уæд æй бинонтæн байуары нæлгоймæгтæй исчи. Кусартæн йæ сæр æрæвæрынц хистæрæн, стæй бæрзæйы хай æмæ æвзаг. Иуæй-иутæ та æвзаг фæдæттынц лæппуйæн.
Ирон адæмæй, уæлдайдæр хæдзары хистæры цур, йæ сывæллонмæ ничи бавналдзæн, йæ хъæбысмæ йæ нæ сисдзæн, дзыхы ныхасæй дæр æй нæ барæвдаудзæн. Уый ирон адæмы цæсты фыццаг рæетæджы уыдис худинаг.
Лæппу ус куы æрхæссы, уæд æм иукъорд азты йæ мады, йæ фыды цур нæдæр дзургæ фæкæны, нæдæр сæ цуры лæугæ фæкæндзæннс. Кæд хæдзары уа йæ ус, лæппуйы мад æмæ фыд дæр уым, афтæмæй, уæд лæппуйæн хæдзармæ бацæуæн нæй, цыфæнды æххормаг, фæллад æмæ уазал уа, уæддæр. Кæд æй ус базона, дуармæ лæууы, зæгъгæ, уæд æддæмæ рацæуы, æмæ уæд лæппу хæдзармæ бацæуы. Науæд афтæ дæр вæййы, æмæ зæронд мад æмæ фыд хицæн уаты фæбадынц, æмæ уæд лæппутæн дæр æмæ устытæн дæр æнцондæр вæййы.
Чьшдзмæ лæгтæй исчи куы фæдзуры, уайсадгæ кæмæ кæны, ахæм, уæд ын чындз ницы фæзæгъы, æрмæст гобийы амынд бакæны сæрæй, æмæ йæ кæнæ бамбардзысты кæнæ нæ.
Хæдзары райсомæй дæр æмæ изæр дæр арт хъуамæ кæстæр чындз скæна, стæй дуæрттæ дæр хъуамæ уый ныммæрза, хъуццытæ дæр хъуамæ уый æрдуца.
Ирон адæммæ ахæм æгъдау ис: ног чындзмæ сыхæгтæ, æрвадæлтæ æмæ æндæртæ фæхæссынц сæ хуыинæгтæ. Фæлæ йæм хуьганаг куы æрхæссой, уæд æй хъуамæ чындз йæхæдæг ма райса, фæлæ бафæрса æфсины, æмæ йын уый куы зæгъа, уæд æй райсæд, кæннæуæд нæ.
Бекыза Макарович Каргиев "Осетинские обряды и обычаи", Владикавказ "Рухс", 1991.
при использовании материалов сайта, гиперссылка обязательна |
